લપ્પન–છપ્પન: ચટોરી ગલી ને રબડી! એમ પી ટૂર(૧૧)

બજારમાં ફરવા ને ખાવાના નામ પર તો બધ્ધાનો થાક છૂ થઈ ગયો ને ગાડીમાં પણ જાણે સવારની તાઝગીની લહેર ફેલાઈ ગઈ હોય તેમ, દસ જ મિનિટ પહેલાં જોયેલા સાંચીના સ્તૂપને ભૂલીને સૌએ અંજુને પેલી ટુરિઝમની ચોપડીમાં ભોપાલની ફેમસ માર્કેટ શોધવાનું કહ્યું. અંજુના માર્કેટજ્ઞાન પછી તો એ નક્કી કરવામાં જ ભોપાલ આવી ગયું કે પહેલાં કઈ માર્કેટમાં જઈશું? આખરે જે નજીક પડે ને જે જોવાય તે જોવી એવું નક્કી કરીને પહેલાં પહોંચ્યાં દિલ્હીના ચાંદની ચોક સાથે જેની સરખામણી સાથે થાય તે ચોક બજારમાં. જૂના ભોપાલની મધ્યમાં જામા મસ્જિદ ને શૌકત મહેલની નજીકનો આ વિસ્તાર હવેલીઓ અને મસ્જિદોથી ભર્યો ભર્યો હોવાથી સતત ચહલપહલવાળો રહે છે. તેમાં પણ બજારમાં જેને જે જોઈએ તે બધું જ, એટલે કે ખરીદીનો સંપૂર્ણ આનંદ અને સંતોષ આપે તેવું મળી રહેતું હોવાથી ખાસ્સી ભીડ પણ રહે છે.

સૌથી પહેલાં તો ખાઉં ખાઉં કરતાં મનને શાંત પાડવા એકાદ ખાઉગલી શોધવાની હતી. નક્કી અહીં કંઈક તો ચટપટું મળી જ જશે એ આશાએ અમે તપાસ કરી. જેને જેને પૂછ્યું, એણે એક જ નામ આપ્યું, ‘ઈબ્રાહીમપુરામેં ચટોરી ગલી.’

‘ચટોરી ગલી? આવું કેવું નામ? આપણી સાંભળવામાં ભૂલ થતી હશે. અહીં કટોરીમાં ખાવાનું મળતું હશે એટલે કટોરી ગલી હશે.’ મેં દર વખતની જેમ જ મારું જ્ઞાન પ્રદર્શિત કર્યું ને સાથે ઉમેર્યું, ‘જે બહુ બોલ બોલ કરે ને, એને હિન્દીમાં ચટોરે કહેવાય. કદાચ એનું સ્ત્રીલિંગ ચટોરી હશે. અથવા તો આપણે જેમને ‘ચાટા’ કહીએ, ખાવા માટે કાયમ તૈયાર જ હોય. જેમને બધે જ ખાવાનું મન થઈ જાય ને એમને બધું જ ભાવે ને બધું જ ચાલે.’ બોલ્યા પછી મેં હોંકારા કે દેકારા માટે આમતેમ જોયું તો મારી વાત તો હવામાં જ ઊડી ગયેલી! બધાંનું ધ્યાન જાતજાતની લારી પર ને એમાં મળતી વાનગીઓ પર ફરતું હતું. નામ જ એવું મજાનું હતું કે અહીં ગલીમાં જ્યાં જોઈએ ત્યાં બધા પોતાનાં આંગળાં ચાટતાં જ દેખાય. એનો અર્થ? નાનામાં નાની લારી પરથી નીકળતી વરાળમાં ચાટાઓને આમંત્રણ હતું.

બે ત્રણ મિનિટમાં જ મારી સહપ્રવાસીઓની નજરમાં નિરાશા દેખાવા માંડી. અમારે તો સ્ટ્રીટ ફૂડ કહેવાય તેની મજા લેવી હતી. જ્યારે અહીં તો લગભગ બધી જ લારીઓમાં નોન–વેજ વાનગીઓ જ પીરસાતી હતી. જેઓ નોન વેજના શોખીન હોય તેમના માટે તો અહીંથી સસ્તું અને સ્વાદિષ્ટ ખાવાનું બીજે કદાચ જ મળે, એટલી પ્રખ્યાત આ ગલી ને એની ખાસ ખાસ લારીઓ ને ખાસમખાસ દુકાનો છે. અમે તો મનમાં જ સ્વાદિષ્ટ સપનું જોયું, ભોપાલની પાણીપૂરી કે રગડાપૅટિસ કેવીક હશે? (કાશ, અમારા કપાળ પર શાકાહારી લખ્યું હોત!)

મોટે ભાગના શહેરોમાં કે ગામડાંઓમાં પણ, લારી પર મળતી વાનગીમાં સ્વાદની સાથે સ્વચ્છતાનો આગ્રહ રાખવો જરા વધારે પડતું જ કહેવાય. બહુ સફાઈ જોઈએ તો મોટી મોટી રેસ્ટોરાં શહેરોમાં છે જ. પછી એમાં ‘આ’ સ્વાદની ગૅરન્ટી નહીં. ખેર, ભીડને જોતાં તો શંકાને કોઈ સ્થાન જ નહોતું. દરેક લારી કે સગડીની આજુબાજુ, રંગ ઉખડેલા લોખંડના ત્રણ ચાર બાંકડા પર અમારા જેવા જ ખાઉધરા લોકો બાંકડાને મેચ થાય તેવા લોખંડના ટેબલ પર મુકાયેલી કે મુકાવાની પ્લેટ તરફ આસપાસની દુનિયાને ભૂલીને લલચામણી નજરે તાકી રહેલા. મોટા ચૂલા પર મોટી મોટી હાંડી કે દેગડીઓમાંથી વરાળ નીકળતી હતી. બાર્બેક્યૂ કરવાની મોટી ભઠ્ઠી અને એના પર ગોઠવેલી કબાબની હાર લોકોની ધીરજની કસોટી કરતી હતી. એક તરફ જાતજાતના થેલાઓમાં લોટ ને તેલ ને મસાલાના ડબ્બા ને બાટલીઓ પડેલી. જ્યાં જુઓ ત્યાં હર તરફ ધુઆં ધુઆં...! અમારા પેટમાં પણ કદાચ ભૂખનો ધુમાડો થવા માંડેલો કે શું? ઢીલી ચાલે અમે પાછા ફરવાની તૈયારી કરી એવામાં અમારી દયા ખાઈને એક ભાઈ અમારા માટે દેવદૂત બનીને હાજર થઈ ગયા.

‘બહેનજી, આપ લોગ વો મસ્જિદકે પાસ ચલે જાઈએ. વહાં સુરેન્દર જૈનકા ઈસ્ટાલ હૈ. આપકો વહાં એકદમ બઢિયા રબડી મિલ જાએગી ઔર ઉસકે બિલકુલ બગલમેં આપકો સાબુદાનાકી ખિચડી ભી એકદમ બઢિયા મિલેગી. મેરી માનો તો યહાંસે આપ લોગ નારાઝ હોકર મત જાઈએ.’ એની વિનંતીની અમારા ઉપર ખાસ્સી અસર થઈ.

હવે તો ભેલપૂરી કે પાણીપૂરીને બદલે સાબુદાણાની ખિચડી પણ ચાલશે ભાઈ. હવે અહીંથી વધારે દૂર જવાની ને બીજે દર દર ભટકવાની અમારામાં કોઈ તાકાત નથી. અલ્લા તારું ભલું કરે. અમે સૌએ ખિચડીના નામ પર, રબડીના નામ પર કે પછી જામા મસ્જિદના નામ પર મહોર લગાવી ને દરેકે પેલા ભાઈનો વ્યક્તિગત આભાર માનીને સુરેન્દરજીના ઈસ્ટાલની સામે હાથમાં દડિયા પકડવાની મનોમન તૈયારી કરી.

‘અરે! પહેલાં ખિચડી ખાઈ લઈએ, મીઠા બાદમાં ખાએંગે.’ હિન્દી સાંભળી સાંભળીને કોઈથી પણ હિન્દી બોલાઈ જાય એવું જ હતું. ભોપાલમાં સઘળે એ જ તો ભાષા ચલણમાં હતી. બાકી તો ઉર્દુ અને થોડી ગુજરાતી ને અંગ્રેજી તો ખરું જ.

ચટોરી ગલીમાંની નિરાશાનો એક અંશ પણ અમારા દિમાગમાં ન રહે એટલી સરસ સજાવેલી સાબુદાણાની ખિચડી જોતાં જ મનમાં હર્ષના ને મોંમાં લાળના રસ ટપક્યા. સૌએ દડિયામાં લલચાવતી ખિચડી જોઈ ને આદત મુજબ ફટાફટ વિશ્લેષણ ચાલુ કર્યું. ‘અરે વાહ! આની ઉપર તો બટાકાની ચિપ્સ? બારીક સેવ પણ ભભરાવી છે? ને સાથે પાતળી વેફર પણ! ઓહો! આ તો નવી જ જાતની ખિચડી!’ ખિચડીના વખાણે લાગેલી સૌ બહેનોએ દડિયો ચાટવાનો જ બાકી રાખ્યો તે ચટોરી ગલીની અસર? તરત જ બીજા ચાર દડિયા પણ ઘડીક વારમાં સાફ થયા ને પછી ટીમ ઊપડી સુરેન્દરભાઈને ત્યાં રબડી ચાટવા!

‘બરફી રસમલાઈ’ના નામથી જાણીતી આ રબડીએ તો સુરેન્દરભાઈને ભારતભરમાં જાણીતા કરી દીધા. અમારી નજર સામે બધા દડિયામાં એમણે બરફનો ભૂકો નાંખીને ઉપર રસબસતી રબડી રેડી. એની ઉપર રંગીન–સુગંધિત ચાસણીની ડિઝાઈન કરી અને છેલ્લે ગુલાબનું સિરપ રેડીને અમારા હાથમાં દડિયા પકડાવ્યા ત્યારે તો કોઈનેય સેલ્ફી લેવાનું પણ યાદ ના આવ્યું! એ ભૂખનો પ્રભાવ હતો કે રબડીનો કે ભોપાલની ચટોરી ગલીના પાડોશનો? સૌને મન તો થયું જ હશે કે બે ચાર ડિશ રબડી હજીય ઝાપટવામાં વાંધો નહીં પણ શું થાય? ફરવા નીકળેલાં એટલે તબિયતને બહુ સાચવવી પડે, હંહ!