ગાઈડ નામે અ, આ, ઇ, ઈ....(૨૮)

અમારા પ્રવાસની શરૂઆત ભલે ઉચ્છલથી થઈ હોય કે સુરતથી, કે પછી મુંબઈથી પણ અમને રસ્તામાં કોઈ ગાઈડની જરૂર નહોતી પડી. તો પછી બૅંગકૉકમાં ગાઈડની જરૂર કેમ પડી? જ્યાં અમારી ટૂરના મૅનેજરો પણ ગાઈડ વગર કશે જવાની હિંમત નહોતા કરતા તો અમારી તો વાત જ ક્યાં? બૅંગકૉક ઊતરતાં જ અમારી સાથે ને સાથે રહેલા બૅંગકૉકના હસમુખા ને બોલકણા ગાઈડોનો પરિચય અમને પહેલા દિવસથી જ થવા માંડેલો, એટલે બધાંને પ્રવાસમાં જ્ઞાન સાથે ગમ્મતનોય અનુભવ થતો રહેતો. બેઠાં બેઠાં અમે મિનિ સિયામને યાદ કર્યું. બૅંગકૉકમાં યુરોપદર્શન પણ કર્યાં!

ઈન્ડિયાથી આવેલા ટુરિસ્ટોને રામ–લક્ષ્મણની વાતો કરીએ તો બહુ ગમે, એવું કદાચ ત્યાંના ગાઈડોને વગર ગાઈડે ગોખાવી દીધું હશે કે શું તે, જે સાંજે અમને મિનિ સિયામ જોવા લઈ ગયા તે સાંજે બસમાં થાઈ ગાઈડે અમને મિનિ સિયામ વિશે ટૂંકમાં માહિતી આપવા માંડી. મિનિ સિયામ એટલે થાઈલૅન્ડનું જૂનું નામ! મને નામ બાબતે એક વાત ક્યારેય સમજાઈ નથી. દુનિયામાં વસતા જીવોમાં ક્યારેય ઝાડપાન કે પશુપક્ષીનાં નામ બદલાયેલાં મેં જાણ્યાં નથી. જ્યારે આપણને એક નામથી સંતોષ નહીં તે આપણું ઘરનું નામ જુદું ને બહારનું નામ જુદું. નાનપણનું નામ જુદું ને ‘મોટા’ થયા પછી તો જાતજાતનાં નામ! વળી, આપણને આપણાં નામ બદલવાથી સંતોષ ન થાય તે બીજાનાં નામ પણ બદલી નાંખીએ અને જગ્યાનાં નામ બદલવાનો સરકારી શોખ તો જગજાહેર છે. ‘બૉમ્બે’ નામ માટે તો મારો આજેય જીવ બળે છે. જે નામને જનમતાંની સાથે બૉમ્બે નામથી જાણ્યું હોય ને ખાસ તો બધે સરનામામાં લખ્યું હોય તે નામને બદલીને મુંબઈ કરી નાંખ્યું! ખબર છે કે, મુંબઈ નામની પાછળ મોટો ઈતિહાસ છે ને એ જ નામ રાખવાનાં વ્યાજબી કારણો પણ છે, છતાંય નામ બદલવાથી થતી મુસીબતો કે સમયની સાથે ભેજાની ને પૈસાની બરબાદી કેમ કોઈના ધ્યાનમાં નહીં આવતી હોય? કોઈ કેટલુંક યાદ રાખે? હવે તમે જ કહો, તમને મિનિ સિયામ બોલતાં ને યાદ રાખતાં ફાવે કે થાઈલૅન્ડ? સાંભળવામાં કયું નામ વધારે સારું લાગે છે? બસ, આ જ મારે કહેવું ને સમજાવવું હતું. પાછી ગમ્મત એ વાતની થાય કે, જૂના નામને કોઈ ભૂલવા પણ ન માંગે! જ્યારે જ્યારે થાઈલૅન્ડ વિશે કોઈ વાત કરે, ત્યારે ત્યારે અચૂક કહે કે, આનું નામ પહેલાં મિનિ સિયામ હતું!

મિનિ સિયામ એટલે જૂના ને નવા થાઈલૅન્ડની, નામ મુજબ નાનકડી આવૃત્તિ! ‘અરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ ઈન એઈટ ડૉલર્સ’ નામે એક ફિલ્મ આવી હતી અને ‘અરાઉન્ડ ધ વર્લ્ડ ઈન એઈટી ડૅઝ’ નામની પણ એક પ્રખ્યાત ફિલ્મ હતી. ઓછા પૈસામાં કે ઓછા સમયમાં દુનિયા જોવી હોય તો? એના જેવું આ મિનિ સિયામ. ફક્ત બે જ કલાકમાં થાઈલૅન્ડ જોઈ લો! ભાઈ, એવું જ હતું તો અમને સીધા અહીં જ લઈ આવવાનાં હતાં ને? નકામા આટલા દિવસ અમને થકવી નાંખ્યાં. અમે બાકીના દિવસ એય ત્યારે આરામથી હૉટેલમાં પડી રહેત(ખરેખર તો, અમે કોઈ પણ હૉટેલમાં મન ભરીને ને શાંતિથી તો રહ્યાં જ નહોતાં!) ને શૉપિંગ કર્યા કરત. ખેર ચાલો, આ ભાઈ આટલાં વખાણ કરે છે તો મિનિ સિયામ પણ જોઈ લઈએ.

છેંતાલીસ હજાર ચોરસ મીટરમાં પથરાયેલું ને પટાયાથી નજીક આવેલું મિનિ સિયામ બે ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. એક ભાગમાં યુરોપનાં જાણીતાં બાંધકામોની નાની આવૃત્તિઓ અને બીજામાં થાઈલૅન્ડનાં જાણીતાં મંદિરો, મઠો ને મૂર્તિઓ ને મહેલો વગેરેની નાની પ્રતિકૃતિઓ. કહેવાય છે કે, રાજા રામથિબોડીએ સન ૧૩૫૦માં સિયામમાં અયોધ્યા નગરી શોધી કાઢી! (લ્યો, તો આપણે જે અયોધ્યા નગરીને, રાજા દશરથને અને રામાયણના રચયિતા રાજા રામ–સીતાને જાણીએ છીએ એ લોકો કોણ છે? એ બધાં સિયામથી આપણે ત્યાં આવેલાં? કોને ખબર રામાયણના આટલા બધા ગ્રંથોમાં ક્યાંક આવી કોઈ વાર્તા હોય તો! ફરી નવેસરથી રામાયણની રામાયણ થવાની? ચાલો, એ સવાલ બાજુએ મૂકીએ ને અહીં મિનિ સિયામમાં જે અયોધ્યાનો ઉલ્લેખ છે તેના વિશે જાણીએ–ટૂંકમાં. સિયામની અયોધ્યા નગરીમાં મોટાં મોટાં બૌધ્ધ મંદિરો આવેલાં છે અને તેને ‘અયોધ્યાનો ઐતિહાસિક પાર્ક’ બનાવીને એ બહાને મંદિરોને જાળવી લીધાં છે. અહીં એ પાર્કને નાનો બનાવીને આબેહૂબ રજુ કર્યો છે.

આ પાર્ક વિશે અમારો ગાઈડ જ્યારે વિગતે બધું સમજાવવા બેઠો ત્યારે અમને કોઈને કંઈ સમજ ન પડી! કારણમાં તો એવું કે, એ બોલે ‘અયુથયા’ ને અમને કોઈને, ભારતની કોઈ ભાષામાં ન સાંભળેલો શબ્દ સાંભળીને મુંઝવણ થાય. અમારા ગૃપમાં તો મિશ્ર ભાષા બોલનારી નારીઓ હતી છતાં! જેમ તેમ, રાજા રામનો ઉલ્લેખ થતાં જ સૌના દિમાગની બત્તી સળગી અને સૌ હસી પડી. ઓહ અયોધ્યા? ત્યાંના રાજા પાછા રામ તો ખરા, પણ રામ નંબર એક ,બે ત્રણ....એમ પેઢી દર પેઢી નામ તો રામ જ ચાલે! એટલે આ મિની અયોધ્યા પાર્ક પણ રાજા રામે જ બનાવેલો પણ રાજા રામ નંબર નવે ૧૯૮૬માં! છે ને નામની રામાયણ? ને કોઈ કહી ગયેલું કે નામમાં શું? અરે નામમાં કંઈ ન હોત તો આ બધી મજા ક્યાંથી આવત? આ રાજા રામ નવના નામનો તો બ્રિજ પણ છે. જેમને ઈતિહાસમાં ઊંડો રસ હતો તે બહેનો ગાઈડની વાતો ધ્યાનથી સાંભળતી હતી, બાકીની બધી બહેનો જ્યાં મન થયું ત્યાં ફરતી રહી ને ફોટા લેતી રહી.

પાર્કમાં એક નાનકડા પુલની નીચેથી, થાઈલૅન્ડ અને વિદેશને–ખાસ તો યુરોપને– છૂટા પાડતી એક નાનકડી નદી બનાવી છે. નામ જ મિનિ સિયામ પછી નદી પણ નાની જ રાખવી પડે! પાર્કમાં યુરોપનાં જાણીતાં બાંધકામોને, ટુરિસ્ટો ખુશ થઈ જાય એ રીતે રજુ કર્યાં છે. એશિયન દેશો અંગ્રેજોની અસર નીચે હોવાથી, જમાનાઓથી એમની રહેણીકરણી ને ઘર કે શહેરના બાંધકામો પર બ્રિટિશરોની અસર સારી એવી પડેલી. પરિણામે બીજા કોઈ દેશનો સમાવેશ કરવાને બદલે રાજા રામે યુરોપને પસંદ કર્યું. અહીં પ્રસિધ્ધ એફિલ ટાવર છે, પિઝાનો ઢળતો મિનારો છે, સિડનીનું ઓપેરા હાઉસ છે ને બીજી ઘણી કારીગરી સહિત અમેરિકાની સ્વાતંત્ર્યની દેવી પણ છે અને સિંગાપોરનું જાણીતું મરલાયન સ્ટૅચ્યૂ પણ છે. બધું મળીને સોનો આંકડો પાર. કોઈ સ્વપ્નનગરીમાં ફરતાં હોઈએ એવું લાગે.(આપણી તો આખી અયોધ્યા નગરી જ ત્યાં વસાવી છે એટલે કંઈ કહેવાપણું જ નથી રહેતું.)

સિયામમાં ફરતાં ફરતાં કોઈએ પિઝાના મિનારા આગળ તો કોઈએ એફિલ ટાવર આગળ, કોઈએ સિંગાપોર જઈને તો કોઈએ લંડન જઈને ફોટા પડાવ્યા! મને તો વારે વારે પેલો ગાઈડ બોલતો તે શબ્દ જ યાદ આવતો હતો, ‘અયુથયા’. એ બિચારો સાચું બોલ્યો હતો અને અમને હસવું આવેલું, જ્યારે અમે ઉદયપુર ગયેલાં ત્યાંનો ગાઈડ રીતસરનો ગપ્પાં મારતો હતો અને બધાં ડોકું ધુણાવતાં હતાં! મેં સિયામથી પાછા ફરતી વખતે બસમાં, અમારા ઉદયપુરના પ્રવાસ વખતે બડાશ મારતા ગાઈડની વાત પલ્લવીબહેનને કરી ત્યારે એ પણ ખુશ થઈ ગયાં. આપણે કશે પણ ફરવા જઈએ તો મોટે ભાગે ગાઈડનું નામ જાણવાની દરકાર કરતાં નથી પણ હું દરેક ગાઈડને ‘રાજુ’ નામથી જ બોલાવું. કેમ? એની પાછળ એક કહાણી છે.

વર્ષો પહેલાં દેવ આનંદની ગાઈડ ફિલ્મ જોયેલી ત્યારથી મનમાં ગાઈડનું એક ચિત્ર બની ગયેલું. ગાઈડ હોય તો આવો જ સ્માર્ટ ને હૅન્ડસમ હોય! ઉદયપુરમાં પહેલે દિવસે જ અમારી સામે જે ગાઈડ આવીને ઊભો રહેલો, તેને જોઈને મારો તો મૂડ આઉટ થઈ ગયેલો. આખો દિવસ સાથે રહ્યો તો સાંજ સુધીમાં બધાનો જ મૂડ ખરાબ થઈ ગયેલો. એક તો માંડ ચાલીસ કિલો વજન ધરાવતું એનું શરીર ને તેલવાળા ચપ્પટ ઓળેલા વાળ, સતત માવો ચાવતું મોં ને બધી વાતમાં મોટાઈ મારવાની ને ડહાપણ કરવાની ટેવ! જાણે કે, અમે તો મૂરખના સરદાર હોઈએ ને કોઈને ઈતિહાસની કોઈ જાણકારી જ ન હોય એમ સમજીને એણે તો શરૂઆતથી જ ગપ્પાં ચાલુ કરી દીધેલાં!

ઉદયપુરના મહેલમાંથી, એણે દૂર દેખાતા કોઈ બીજા મહેલને તાજમહેલ કહીને અમને ઉલ્લુ બનાવવાની કોશિશ કરેલી. પાછી મુમતાઝ ને શાહજહાંની વાર્તા પણ માંડેલી! એ તો બધા ગ્રૂપમાં હતા એટલે અમે કોઈ બોલ્યા નહીં પણ પછીથી એને બાજુએ લઈ જઈને કહેલું, ‘ભાઈસાબ, આપ ઐસે હી સબ લોગોંકો ઉલ્લુ બનાતે હો?’

‘હેં હેં હેં...યહાં કૌન પૂછતા હૈ?’ કહીને એ લુચ્ચું હસેલો. જોકે, પછીથી ‘સહેલિયોંકી બાડી’(!) એ તો બાડી જ કહેતો હતો, એની વાર્તા એણે સાચી કહેલી. અમે થોડાં આમતેમ થયેલાં તો કોઈને કહેતો હતો કે, ‘આ ગુલાબનાં ફૂલ દેખાય છે, તે બધાં છોડ રાજકુમારીની સહેલીઓએ લગાવેલાં.’ હદ જ કહેવાય ને? ‘એમાંથી જે શરબત બને છે તે બહાર વેચાય છે, તે તમે લઈ શકો છો.’ માર્કેટિંગ કરે તે પણ કેવું? ફોરેનર્સને પટાવતાં પટાવતાં એ ભૂલી જાય કે, આપણને તો બધી સમજ પડે છે. ખેર, છેલ્લે અમને જે જગ્યાએ જમવા લઈ ગયો તો ત્યાં પણ રસોઈયાના એટલાં બધા વખાણ કર્યાં કે, ‘આ તો શાહી રસોઈયાના ખાનદાનનો રસોઈયો છે. એના દાદાના હાથના ગુલાબજાંબુ ખાવા તો રાજા ખાસ અહીં આવતા.’ હવે રાજા રસોઈયાને મહેલમાં બોલાવે કે અહીં ખાવા આવે? બસ આવાં ને આવાં ગપ્પાં મારીને લોકોને મૂરખ બનાવતો રહેતો.

બીજે દિવસે જોકે અમે ગાઈડ વગર જ બાકીનું ઉદયપુર ફરી વળેલાં.