આખરે શૉપિંગનું મૂરત નીકળ્યું ખરું!

આટલાં વરસોમાં જાતજાતનું કેટલુંય સાચું/ખોટું શૉપિંગ કર્યું હશે, તોય આજ સુધી આ વિષયમાં હું ઢ જ પુરવાર થઈ છું. મને જ્યારથી આ વાતની ખબર પડેલી, (કે શૉપિંગમાં હું ઢ છું!) ત્યારથી હું શૉપિંગમાં કોઈનો સંગાથ નથી કરતી. વારંવાર કોઈની આગળ ઢ પુરવાર થવાનો પણ કંટાળો આવે કે નીં? જોકે, આનો મને મોટામાં મોટો ફાયદો એ જ થાય, કે કોઈ દિવસ મારી પાસે ઘરનાં કે બહારના લોકો કંઈ મગાવે નહીં! જાણે, કે વસ્તુ ફેંકવી પડશે અથવા જીવ બાળીને ખૂણે નાંખવી પડશે અને પૈસા બગડશે તેનું કંઈ બોલાશે પણ નહીં. બીજો ફાયદો, હું ઓછા સામાન સાથે આરામથી બધે ફરી શકું. બધાએ એક જ સલાહ આપી હોય, ‘કોઈના માટે કંઈ લાવતી નહીં. આરામથી ફરજે.’

જ્યારે અહીં, આ અદ્ભૂત માર્કેટમાં તો અમે ખાસ શૉપિંગ કરવા જ આવેલાં. હવે આ રીતે સંગાથે શૉપિંગ કરવાનું આવે ત્યારે મારી હાલત કફોડી થતી હશે, એવું કોઈને લાગે. પણ એનો મેં રસ્તો કાઢી લીધો હતો. સાથેવાળા જે ખરીદે તેવું મારા માટે પણ લેવાનું કહી દઉં. એ લોકોને ડબલ શૉપિંગનો આનંદ મળે ને મારા મનને શાંતિ મળે. મેં બહુ વાર શૉપિંગની રીતો શીખવાની કોશિશ કરેલી, કે કઈ રીતે કોઈ વસ્તુ જોવાની, એનો ભાવ પૂછવાનો, ‘બહુ મોંઘું છે’ના હાવભાવ બતાવવાના, દુકાનવાળા સાથે ભાવ બાબતે રકઝક કરવાની, અમસ્તાં અમસ્તાં ચાલવા માંડવાનું નાટક કરવાનું, ફરી પેલાના બોલાવવાથી પાછા ફરવાનું, થોડા એ ભાઈ ભાવ ઓછા કરે ને થોડા હું ઓછા કરું ને પછી બંને ખુશ થઈએ, કે સોદો વ્યાજબી થયો. મને સસ્તાનો આનંદ મળે ને દુકાનદારને ફાયદાનો આનંદ મળે. આટલી બધી ઝંઝટ કર્યા પછી પણ, મારે તો સાંભળવાનું જ હોય, કે ‘દર વખતે છેતરાઈને આવે છે ખબર છે, તો પછી કંઈ પણ લેવા તૈયાર શું કામ થઈ જાય?’ લે ભઈ, કોઈ વાર તો મને પણ શૉપિંગ કરવાનું(ને છેતરાવાનું) મન થાય કે નહીં?

અહીં તો અમારી પાસે ગણેલા કલાક હતા અને એટલા ટૂંકા સમયમાં અગણિત દુકાનોને જોવાની ને તેમાંથી જોઈતી વસ્તુને પસંદ કરીને, ભાવની રકઝક કરીને તે વસ્તુ લેવાની હતી. ચાર હજારથી પણ વધારે દુકાનો વચ્ચે મહાલતાં મહાલતાં, હજારો લોકોની વચ્ચેથી રસ્તો કરતાં કરતાં, છૂટા ન પડી જવાય તેની બીકમાં, એકબીજાની સાથે ને સાથે રહેતી અમે ત્રણ બહેનો, દુનિયાની શ્રેષ્ઠ બાવરીઓમાં ગણાઈ જવાની તૈયારીમાં હતી. અમારી પાસે સમય ઓછો હતો અને શૉપિંગનું લિસ્ટ લાબું હતું. આટલા દિવસોમાં બીજે કશેથી પણ કંઈ ન લીધું, એટલે લિસ્ટ થોડું વધારે લાબું થઈ ગયેલું. પહેલાં અમે એવું નક્કી કર્યું, કે બે કલાક બજારમાં ફરીને, શૉપિંગ કરીને પછી મુખ્ય દરવાજે બધાંએ ભેગાં થવું, એટલે બધાંને પોતાના શૉપિંગનો પૂરતો ટાઈમ મળે, અને વાતમાં કે એકબીજાનું શૉપિંગ જોવામાં સમય બરબાદ ન થાય. જોકે, એક વાર માર્કેટમાં દાખલ થઈ ગયા પછી, તરત જ અમે અમારો વિચાર ફેરવી નાંખ્યો. ભલે જેટલું થાય તેટલું, પણ શૉપિંગ તો સાથે રહીને જ કરશું. અહીં જરાક જ વારમાં ખોવાઈ જવાની પૂરેપૂરી શક્યતા હતી. કોઈ મોટા જંક્શન પર ઘણી બધી ટ્રેનના પ્રવાસીઓ, જે રીતે એકધારા આવ–જા કરતાં દેખાય, તેવો જ અહીં લોકોનો પ્રવાહ સતત વહેતો હતો. સ્ટેશન પર તો લોકો, કાં તો ટ્રેન તરફ જોઈને ચાલતાં દેખાય, કાં તો દરવાજા તરફ જોતાં ચાલતાં હોય. અહીં તો, લોકો ચારે દિશામાં નજર ફેરવી ફેરવીને ફરતાં હતાં. આ દુકાન, પેલી દુકાન, આ વસ્તુ, પેલી વસ્તુ, ઘડીક જોવા ઊભા રહો, તરત જ આગળ વધો, ઉતાવળે ઉતાવળે બધી દુકાનો પર સરસરી નજર નાંખતાં ઝડપથી આગળ વધતાં રહો. બાપ રે! આવામાં શું લેવાય ને કેવી રીતે લેવાય? આખો દિવસ હોત તો નિરાંતે ફરત ને શૉપિંગની મજા લેત. હત્તેરીની! બહુ દિવસથી હવા ભરીને ફુલાવી રાખેલા શૉપિંગના ફુગ્ગામાંથી ધીરે ધીરે હવા નીકળવા માંડી.

‘જો, આપણે એક કામ કરીએ. આપણે હું હું લેવાનું છે તે પેલ્લા જોઈ લઈએ. કોઈને દુકાન પૂછીને હીધ્ધા તાં જ જઈએ. જેને નીં લેવુ ઓ’ય, તે બા’ર ઊભુ રે’ય નીં તો આજુબાજુ જોઈને કંઈ લેવા જેવુ લાગે તો લઈ લેય, એટલે કોઈનો ટાઈમ નીં બગડે.’ ત્રણેયની સહમતિથી કામ સરળ બન્યું અને આમ અમારું શૉપિંગ ઝપાટાભેર ચાલવા માંડ્યું. બહુ બધી દુકાનો આગળ ઊભા રહી જવાનું, બહુ બધી વાર, બધાંને જ બહુ મન થયું, પણ દિલ પર કાબૂ રાખતાં રાખતાં છેલ્લે ડ્રાયફ્રૂટની દુકાને અમે મુકામ કર્યો. એક ખાલી દુકાન જોઈ, એમાં શૉપિંગ વહેલું પતશે, એમ વિચારી દાખલ થયાં. દુકાનમાં માંજરી આંખોવાળા ટર્કિશ માલિક સહિત, ત્રણેક હેલ્પર છોકરાઓ હતા. દુકાનમાંય મોડેલિંગ કરતા હોય તેવા સ્ટાઈલિશ! અમે લોકોએ તો કોઈ દિવસ જોયું ન હોય તેમ, કાજુ, બદામ, પિસ્તા, અખરોટ, અંજીર ને જાતજાતના તેજાના ભરેલી બરણીઓને લલચાતી નજરોથી જોવા માંડી. ‘ટર્કીનું ડ્રાયફ્રૂટ બહુ સરસ આવે, એકદમ એ વન ક્વૉલિટીનું, એટલે એ તો લેજો જ’ એવી તાકીદ થઈ હોય પછી પણ અમે ન લઈએ તો મૂરખ જ ઠરીએ ને?

મન પર બહુ જ કાબૂ રાખીને, જોઈતી જ લલચામણી ચીજો પૅક કરવાનું અમે કહેવા માંડ્યું. એક તરફ ઘડિયાળનો કાંટો અમારા માટે તેજ ભાગતો હતો, જયારે માલિકને તો ગ્રાહકની બિલકુલ પડી નહોતી, એવું એના ચહેરા પરથી સ્પષ્ટ દેખાતું હતું. એ એની ધૂનમાં મસ્ત હતો. ટુરિસ્ટ સિઝન પૂરી થવામાં હતી અને એના ભાગનું એણે કમાઈ લીધું હશે એવું લાગ્યું. અંજુ અને પારૂલ એમની સાથે મારા માટે પણ ખરીદી કરી રહી હતી. હું તો એક બાજુ બધાંની પર્સ લઈને બેઠાં બેઠાં બરણીઓ જોતી હતી. એવામાં મારું ધ્યાન ગયું, તો પિસ્તાની બરણીમાં ઈયળો પિસ્તાની જ્યાફત ઉડાડતી હતી! મેં પેલા છોકરાને કહ્યું, ‘ભાઈ, તું દિલ્હીનો ઠગ છે? કેમ બેઈમાની કરે છે? જા, અંદરથી ફ્રેશ પિસ્તા લઈ આવ.’ માલિકે એ બધું જોયું ને કંઈ બન્યું ન હોય તેમ સૉરી કીધા વગર બીજા પિસ્તા મગાવી લીધા. પછી તો, અમે બાકી બધા પૅકેટ પણ ચેક કરાવી લીધા.

છેલ્લે, બિલ આપતાં પહેલાં આદત મુજબ અમે કહ્યું, ‘ભાઈ આટલો સામાન લીધો તો કંઈ ગિફ્ટ–બિફ્ટ તો આપ અમને. ટર્કીની કોઈ યાદગીરી જ આપી દે. યાદ કરહું તને ને તારી દુકાનને.’ એને પણ કદાચ ખબર હશે ગ્રાહકોની મફતિયા ભેટ મેળવવાની વૃત્તિની, એટલે તરત જ એણે ત્રણ સુંદર કોતરણીવાળા નાનકડા, એલચી–મરી વાટવાના નમૂના અમને ભેટ આપ્યા. અમે તો એકદમ ખુશ. ‘થૅંક યૂ’ કહીને ત્યાંથી ભાગ્યાં. હવે ટાઈમ બહુ ઓછો હતો અને હજી પેટપૂજા પણ બાકી હતી.

ખરેખર તો, આ બજાર એ કોઈ મામૂલી બજાર નહોતી. દુનિયાની શ્રેષ્ઠ, જૂનામાં જૂની અને બંધ માર્કેટોમાંની એક માર્કેટ હતી. બજાર શબ્દ આપણો એટલો પોતાનો લાગે, કે આ માર્કેટ સાથે બજાર શબ્દ જોડાયેલો જાણીને જ બહુ રાહત થયેલી. ગ્રાન્ડ બજાર! વાહ. જેવું નામ તેવો એનો નઝારો. ગણવા બેસીએ તો સમય ખૂટી પડે એટલી અધધધ ચાર હજ્જારથીય વધારે તો દુકાનો! માર્કેટની અંદર તો ગલીઓ ને ગલીઓ ને ગલીઓ! એકસઠ ગલીઓ! દરેક ગલીમાં અડોઅડ આવેલી એક જ પ્રકારના સામાનની દુકાનો. બજારમાં ફરવાવાળાને કે શૉપિંગ કરવાવાળાને ગુંચવાડો ના થાય એટલે, જાતજાતના વિભાગો પાડવામાં આવેલા. રોજના અઢી લાખથી લઈને ચાર લાખ સુધીના લોકો આ માર્કેટની મુલાકાત લે, એટલે વિચારો કે આ માર્કેટમાં કેટકેટલી વિવિધતાઓનો ભંડાર ભર્યો હશે!

અમારી સાથે માર્કેટની વધુ સફર કરવા માટે તમારે થોડી રાહ જોવી પડશે.

તસવીરો માટે કૅનેડાના શ્રી પિયુષભાઈ પરીખનો આભાર.

ટૅક્સિમ સ્ક્વૅરમાં કબૂતર, મકાઈડોડા અને આઈસક્રીમ

ઈસ્તમ્બુલની એ છેલ્લી સવાર હતી અને હૉટેલમાંથી નીકળી, શૉપિંગ માટે ભાગનારા અમે ત્રણ જ જણ હતાં! બાકી બધા તો સવારે જ નાસ્તો કરીને છૂટા પડવા માંડેલાં. મુંબઈવાળા સહપ્રવાસીઓ તો હજી એક દિવસ ટર્કીમાં રોકાવાના હતાં, પણ એ લોકો બીજી હૉટેલમાં શિફ્ટ થવાના હતાં. (એમને તો આ હૉટેલ પણ નહીં ગમી હોય, કોણ જાણે!) બાકી રહ્યાં પેલાં ચાર, બે જાપનીઝ બહેનો ને પેલા પ્યારા કાકા–કાકી. એ લોકોના પ્લેનનો સમય થતો હોવાથી એ લોકો પણ સામાન સાથે નીચે રિસેપ્શન પર હાજર હતાં. સૌની સાથે ગાઈડને પણ બાય બાય કહેવાનો સમય આવી ગયો હતો. ટર્કીના નિયમો જાણ્યા પછી, અને સામાન્ય રિવાજ મુજબ પણ સૌ ગાઈડને ટિપ આપતા હતા. ટિપ બાબતે અમે ત્રણ અંદરઅંદર મસલત કરતાં હતાં, એવામાં મારી નજર ગઈ પેલા ચાર મુંબઈવાળા સહપ્રવાસીઓ પર. એમનામાં જે સુંદરી કાયમ બધે ફોટો પડાવવા તૈયાર રહેતી, તેને બધાના સામાનની ચિંતા હતી એટલે એનો ફોટો પડાવવાનો મૂડ નહોતો. એની સાથેવાળીને એ પૂછ્યા કરતી હતી, ‘તુમ્હારી કિતની બૅગ્સ હૈ? તુમ્હારી વો લાલ બૅગ આ ગઈ?’ લાલ બૅગવાળીનો વર કે જેણે પારુલને મોબાઈલનું ચાર્જર આપેલું, તે તો દુનિયાથી બેખબર મોબાઈલમાં જ મોં નાંખીને, એક બાજુ ઊભો હતો! જ્યારે એનો જોડીદાર હાથમાં સો યુરોની નોટ લઈને ગાઈડને શોધતો હતો. ગાઈડ રિસેપ્શન પર કોઈ સાથે વાત કરતો હતો, એટલે પેલા ચડેલા મોંવાળાએ ગાઈડને ખભેથી હલાવી બોલાવ્યો અને ગાઈડ હજી કંઈ જુએ કે કંઈ સમજે તે પહેલાં તો, એના મોં પર નોટ ફેંકી ચાલવા માંડ્યું! ગાઈડ તો જોતો જ રહી ગયો. એનો ચહેરો મુરઝાઈ ગયો અને એની આંખોમાં દર્દની લકીરો ઝબકી ગઈ. ગાઈડે તરત જ આજુબાજુ જોઈ લીધું, પણ એની નજર મારા સુધી પહોંચે, તે પહેલાં જ મેં નજર ફેરવી લીધી. બિચારા ગાઈડના મનમાં તો કેટકેટલી ઉથલપાથલ થઈ હશે? બસ, આ જ એનું ઈનામ? ટિપ? બક્ષિસ? ઈન્ડિયન્સ માટે એ મનમાં કેવું વિચારશે હવે? મને મનોમન શરમ આવવા માંડી.

ખેર, આટલો ખરાબ અનુભવ થવા છતાં ગાઈડ અમારી સામે તો હસીને જ હાજર થયો. અમે એનો દિલથી આભાર માન્યો અને ખૂબ વખાણ પણ કર્યાં. ખરેખર, એને કારણે જ અમે ટર્કીની સફર બહુ જ શાંતિથી અને આનંદથી માણી શક્યાં. બાકી તો, પહેલા જ દિવસે અમને સારા(!) ગાઈડનો અનુભવ થઈ જ ગયો હતો. ‘ફરી ટર્કી આવશું તો જરૂર મળશું’ ને ‘તમે ઈન્ડિયા ચોક્કસ આવજો’ ના વિદાયવાક્યો કહી, અમે બહાર ઊભેલી ટૅક્સીમાં ગોઠવાયાં. યુસુફભાઈ અમને બપોરે એરપોર્ટ છોડવા આવવાના હતા, એટલે વહેલા જ વિદાય થઈ ગયેલા. પહેલી જ વાર અમે ટર્કીની ટૅક્સીમાં બેઠાં. જ્યાં જવાનાં હતાં, તે જગ્યાનું નામ હતું ટૅક્સિમ સ્ક્વેર! ‘TAKSI’માં ‘TAKSIM SUARE’! કંઈ ટૅક્સી સ્ટૅન્ડ જેવી નવાઈની જોવાલાયક જગ્યા હશે કે શું? કોણ જાણે. જોકે, ટૅક્સીની સવારીમાં પણ અમને તો ખૂબ મજા આવી રહી હતી. ઈસ્તમ્બુલ, અત્યાર સુધી જોયેલા ટર્કી કરતાં તદ્દન ઊંધું લાગ્યું. ઊંચા ગીચ મકાનો, મોટી મોટી દુકાનો, સતત વહેતો ટ્રાફિક અને જ્યાં જુઓ ત્યાં ટુરિસ્ટોની ભીડ. ટેક્સીની ઝડપે ઘણી વાર અમારા શ્વાસ ઊંચા કરી દીધા પણ આપણને ક્યાં એની નવાઈ? એટલે ચલાવી લીધું. બોલતે તો કદાચ પેલો ટૅક્સીમાંથી ઉતારી મૂકતે? કોણ જાણે. અમે તો ટૅક્સીમાંથી ઉતરતાં જ ત્યાંની ભીડમાં ભળી ગયાં અને પહોંચી ગયાં ત્યાંનાં જાણીતાં ‘આઝાદીના સ્મારક’ની સામે.

આ જગ્યા તો મુંબઈના જાણીતા, ‘ગેટ વે ઓફ ઈન્ડિયા’ અને લંડનના મશહૂર ‘ટ્રફાલ્ગર સ્ક્વેર’ની યાદ અપાવતી હતી! અસંખ્ય કબૂતરો અહીં લોકોની જેમ જ દોડાદોડ, ઉડાઉડ ને ખાણીપીણીમાં મસ્ત દેખાયા. કેટલાય લોકો કબૂતરોને ચણ નાંખતાં હતાં, જ્યારે બાળકો કબૂતરોને પકડવા દોડાદોડી કરતાં હતાં. એક સ્ત્રીને મેં, કબૂતરોને ચણ નાંખવાને બહાને હેરાન કરતા બે ચાર રખડેલ લોકોની ફરિયાદ કરતાં સાંભળી. એ લોકો હાથમાં ચણની ડબ્બી લઈને ફર્યા કરે અને ટુરિસ્ટોને જબરદસ્તી ચણ નાંખવા મજબૂર કરે. ઘણા ફોટા પાડવાને બહાને ગળે પડે. પણ એવું તો, આવી જાહેર જગ્યાઓએ બહુ સ્વાભાવિક હોય, એટલે ચેતેલા રહેવું પડે.

‘ટૅક્સિમ’ એટલે ટર્કિશ ભાષામાં એ ‘ટર્કિશ મેદાની’ છે. અહીં મેદાન જેવી વિશાળ જગ્યા છે, એટલે આપણા મેદાન શબ્દ સાથે કોઈ લેવાદેવા? ખબર નીં. વળી, નામનો ઈતિહાસ તો કંઈક અલગ જ નીકળ્યો. ટૅક્સી સાથે એને કોઈ લેવાદેવા નહોતી. ટૅક્સિમ એટલે ભાગલા કે વહેંચણી. અસલ ઉત્તર ઈસ્તમ્બુલમાંથી પાણીની મુખ્ય લાઈનો દ્વારા અહીં પાણી ભેગું કરાતું અને ત્યાંથી આખા શહેરને વહેંચવામાં આવતું એટલે એ જગ્યાનું નામ  ટૅક્સિમ સ્ક્વેર! ઓટોમન સામ્રાજ્યમાં અહીં તળાવ હતું અને ત્યારના સુલતાન મોહમદે પાણીની વહેંચણી અહીંથી શરૂ કરાવી. પછી તો જમાના વીતી ગયા અને યાદો રહી ગઈ. ઓગણીસમી સદીનાં થોડાં વર્ષો સુધી ‘ટૅક્સિમ આર્ટિલરી બૅરૅક્સ’ નામે ત્યાં જાણીતું બિલ્ડિંગ હતું, જે પછીથી ‘ટૅક્સિમ સ્ટૅડિયમ’ બનેલું, પણ એનેય ૧૯૪૦માં ‘ટૅક્સિમ પાર્ક’ બનાવવા તોડી પડાયું! જોકે, વિવિધ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો અને નાટકો માટે અહીં ‘આતાતુર્ક કલ્ચરલ સેન્ટર’ છે. ભાંગતોડ, તોડફોડ સિવાય ટર્કીમાં કોઈ વાત જ નહીં! જોકે, નવનિર્માણ થતું રહે એટલે પાછું ચાલે.

આજે તો, આ જગ્યા પ્રવાસીઓ અને આજુબાજુના ગામોના રહેવાસીઓની અવરજવર કે સામાનની હેરફેર માટે ઈસ્તમ્બુલનું મુખ્ય મથક ગણાય છે. ‘ઈસ્તિકલાલ કૅડેસી’ કે ‘ઈન્ડિપેન્ડન્સ એવેન્યૂ’ નામે  ઓળખાતી લાંબી શૉપિંગ સ્ટ્રીટમાં ચક્કર મારતાં, અમે ત્યાં કેટલાય લોકોને ચાલતાં ચાલતાં આપણી જેમ જ મકાઈ ખાતાં જોયાં. ગલીમાં કેટલીય આઈસક્રીમની લારીઓ પણ હતી, એટલે સ્વાભાવિક છે કે, ઠંડી હોવા છતાં અમે તો આઈસક્રીમ જ ખાધું. આ આખા સ્ક્વૅરની ફરતે કેટલીય ટ્રાવેલ એજન્સીઓ, નાની–મોટી હૉટેલો અને રેસ્ટોરાં તો ખરી જ, ઈન્ટરનેશનલ ફાસ્ટ ફૂડ્સની લગભગ બધી ચેઈન્સ અહીં હાજર. ને કેમ ન હોય? દુનિયાભરના ટુરિસ્ટો જો અહીં ફરતા હોય તો એમને મનગમતું ભોજન પણ મળવું જોઈએ ને? વળી, પરેડ કરવા, સામાજિક મેળાવડા કરવા કે નવા વર્ષની ઉજવણીઓ કરવા માટે આનાથી શ્રેષ્ઠ જગ્યા બીજી કઈ? અહીંથી જૂના જમાનાની યાદને સાચવવા માટે ટ્રામ પણ ફરે છે, જે ‘ટનલ’ સુધી જાય છે અને એ ટનલ, લંડન પછી દુનિયાની બીજા નંબરની, જૂનામાં જૂની અંડરગ્રાઉડ ટનલ છે. ભાઈ, યુરોપમાં આવેલું હોવાથી ઈસ્તમ્બુલમાં આવું બધું તો જોવા–જાણવા મળવાનું જ ને? ચાલો હવે, મૂળ કામ તો યાદ કરો કોઈ!

એ અર્ધો દિવસ શૉપિંગને સમર્પિત હોઈ હરતાંફરતાં પણ અમારું ધ્યાન તો શૉપિંગ પર જ જતું. અંજુ સતત યાદ કરાવતી રહી, કે ‘આપણે ગ્રાન્ડ બજાર જવાનું મોડું થતુ છે, ચાલો નીં. અં’ઈયે જ બધો ટાઈમ થઈ રે’હે તો શૉપિંગ ક્યારે કરહું?’ પારુલને ફોટા પાડવાની મજા આવી રહી હતી અને મને બંને વચ્ચે હવે ટાઈમનો મેળ કેમ પાડવો તેની ચિંતા થતી હતી. અહીં ટૅક્સિમફરતેની ગલીઓમાં જ એટલી બધી મોટી મોટી દુકાનો અને મોટા મૉલ્સ પણ દેખાયા કે કશે જવાની જરૂર જ નહોતી. ભાવ પણ, જેને જેવા પરવડે તેવામાં બધું મળી રહે એવા. હવે જો ગ્રાન્ડ બજાર ન જોયું, તો ઈસ્તમ્બુલનો ફેરો ફોગટ જ ગણાય, એટલે મન પર કાંકરો મૂકીને અમે ઉપડ્યાં ગ્રાન્ડ બજાર. શું લેવું તે તો કંઈ નક્કી જ નહોતું. આમેય શૉપિંગમાં તો એવું જ હોય ને? લેવા નીકળ્યાં હોઈએ કંઈ અને લઈ આવીએ કંઈ!

(તસવીરો બદલ ગુગલની મહેરબાની.)

ચાલો, દિવાળીમાં સ્વભાવ સુધારીએ.

‘હા...શ, નવું વરસ આવી ગયું.’

‘એમાં તેં શી નવી વાત કરી?’

‘નવી વાત કંઈ નથી પણ મને બહુ શાંતિ ને સંતોષ છે, કે નવા વરસને બહાને બહાને મેં આ વરસે તો બહુ બધી જૂની વસ્તુઓ કાઢી નાંખી. હાશ, બહુ વખતે હવે ઘરમાં ખાસ્સી જગ્યા થઈ ગઈ. કેટલું ચોખ્ખું ને સરસ દેખાય છે નહીં? હજીય જો તમે થોડું બહાર ફરી આવો, તો ઘર એકદમ ખાલી થઈ જાય, સરસ મોકળાશ લાગે.’

‘હું જ નડ્યો તને? બહુ ખુશ નહીં થા. આ બધી ચોખ્ખાઈ ને ખાલી જગ્યા થોડા દિવસ જોવા મળશે, ધીરે ધીરે પાછું ઘર ભરાવા માંડશે, જોઈ લેજે. તારે તો પાછું આવતા વરસ માટે પણ કંઈ ખરીદવું પડશે ને, સાફસફાઈ માટે કે ભંગારમાં કાઢવા માટે?’

‘તમે નહીં સુધરવાના કેમ? મને નીચું બતાવવાનો કે મારી ખામી કાઢવાનો એક પણ મોકો જો જવા દેતા હો તો હરામ બરાબર. એમ નહીં, કે દિવાળી આવી તો કંઈ બે સારી વાત કરીએ, કે ખુશ રહીએ ને બીજાને પણ રાખીએ.’

‘મને સુધરવાનું કહે છે, તો તારા સ્વભાવમાંય ક્યાં કંઈ ફેર પડ્યો છે? નવા વરસને બહાને જૂનું કાઢશે ને નવું લાવશે, અહીં દોડશે–ત્યાં દોડશે ને બીજાનેય દોડાવશે, ને આ બધુંય પાછું શાંતિથી તો નહીં કરવાનું! કેટલીય હોહા કરે ને કેટલોય કકળાટ કરે ત્યારે તારું દિવાળીનું કામ થાય. આ બધું ન કરતી હો અથવા ખુશી ખુશી કરતી હો તો, વાતાવરણ એની મેળે ખુશનુમા રહે કે નહીં?’

‘એટલે હું ઘરનું વાતાવરણ કે ઘરનો માહોલ બગાડું છું, એમ તમારું કહેવું છે?’

‘ભાઈ, મારે કંઈ કહેવાનું નથી, બસ થોડો તારો સ્વભાવ સુધાર, બીજું કઈ નહીં.’

‘સારું, તમે કહો છો તો પછી, આ નવા વરસથી હું મારો સ્વભાવ સુધારી દઉં બસ? તો તમે મને શું લઈ આપો?’

‘બસ ને? આવી ગઈ ને મૂળ સ્વભાવ પર? સ્વભાવ સુધારવાની તે તારા સારા માટે ને થોડુંક મારા ને ઘરના સારા માટે. હવે એના માટે પણ તું જો મારી પાસે કોઈ નાના–મોટા ઘરેણાની કે એકાદ ભારે સાડી કે ડ્રેસની આશા રાખતી હોય, તો મારે તો વિચાર કરવો પડે! ભલે ચાલ, એમેય તું તારો સ્વભાવ જો સખણો રાખતી હોય ને, તો મને મંજુર છે. તને જે જોઈએ તે લેજે દિવાળીમાં, પણ...’

‘હા ભાઈ હા, એક વાર કહ્યું ને? મારો સ્વભાવ દિવાળી પછી સુધારી દઈશ બસ? પણ, તમારે પણ તમારો સ્વભાવ સુધારવો પડશે હં કે!’

‘જો હવે તું વધારે પડતું કરે છે હં. ગિફ્ટ લેવાની હા પાડી તોય તું મારા સ્વભાવની વાત પર તો આવી જ ગઈ, કેમ? મારામાં શી ખામી છે, જરા બોલ તો! તને તારો સ્વભાવ સુધારવા કહ્યું, તો તું મારા જ ગળે પડી! મારામાં કોઈ ખામી નથી. મારો સ્વભાવ સારો જ છે, તો જ તારી સાથે આટલાં વરસોથી રહું છું.’

‘હમણાં ગણાવવા બેસીશ ને, તો તમારાથી સાંભળી નહીં શકાય ને સહન પણ નહીં થાય. ચંપલ પહેરીને ઘરની બહાર ચાલવા જ માંડશો. મારું મોં તો તમે ખોલાવતા જ નહીં. એ તો હું છું, કે તમને નભાવું છું. બાકી તમારા જેવાનો સ્વભાવ વેઠવો એટલે..’

‘જો દિવાળી પહેલાં છે ને, બધો હિસાબ તું ચૂકતે જ કરી નાંખ. એટલે નવા વરસમાં કોઈ ભાંજગડ જોઈએ જ નહીં. તારો સ્વભાવ તો તું ગિફ્ટ લઈને પણ સુધારી કાઢવાની છે, બદલી નાંખવાની છે, તો પછી હું પણ તારા કહેવા મુજબ જો ખરાબ હોઉં, એટલે કે મારો સ્વભાવ સારો ન હોય તો બદલાવા તૈયાર છું. ચાલ બોલવા માંડ.’

‘તમારાથી સંભળાશે? કોઈ વાર કંઈ કહેવા આવું છું તો, હમણાં નહીં, પછી નહીંના બહાને વાતને ટાળી જાઓ છો ને પોતાની ભૂલ કબૂલ કરવા તૈયાર નથી થતા, તે તમારાથી કેવી રીતે મારી આટલી લાં...બી વાત સંભળાશે?’

‘એટલે? લાં...બી વાતથી તું શું કહેવા માગે છે? મારામાં ગણી ગણાય નહીં એટલી બધી ભૂલો છે? મારો સ્વભાવ એટલો બધો ખરાબ છે? જા, જા કોઈને કહેતી નહીં. પહેલાં તો, કોઈ તારી વાત માનશે જ નહીં. મારો સ્વભાવ જો તારા કહેવા મુજબ ખરાબ હોત ને, તો મને આટલા લોકો માન જ ના આપત કે મને પૂછત જ નહીં. બધા મારાથી દૂર જ ભાગત, સમજી? તને તો આંગળી શું આપી, તેં તો પહોંચો જ પકડી લીધો. મારા જેવો હોશિયાર, કાબેલ ને હસમુખો શોધી લાવજે. દીવો લઈને શોધવા નીકળે ને તો પણ મારા જેવો તો નહીં જ મળે, સમજી?’

‘લે, તમે તમારે મોઢે જ તમારા વખાણ કરી લીધાં પછી મારે કંઈ કહેવાનું રહેતું જ નથી. આ જ તમારી મોટામાં મોટી ખામી, કે તમારી ખામી બતાવનારને બોલવા જ નહીં દેવાના ને પોતાનાં વખાણ જ ચાલુ કરી દેવાના! જોયું ને? ધ્યાનમાં આવી તમારી ખામી? આ સ્વભાવ જો બદલો ને, તો તમને બીજાની વાતો પણ સાંભળવાનું ગમશે ને બીજાનાં ગુણો પણ દેખાશે. એમ નહીં, કે જ્યારે ને ત્યારે સામેવાળાની ખામી જ શોધ્યા કરો, કે એમને નીચું બતાવતા રહો. (પછી હું બદલામાં સાડી ને ઘરેણાં કઢાવતી જ રહું ને?)’

‘હશે ભાઈ, તને જો દેખાઈ તો મારામાં ખામી છે બસ? ચાલ, હવે જમાડી દે એટલે જરાક આરામ કરી લઉં.’

‘બસ, થાકી ગયા એક જ ખામી સાંભળીને? મેં નહોતું કહ્યું? મારી ખામી તો પટપટ પટપટ ગણાવવા માંડો ને તમારા પગ નીચે રેલો આવ્યો, ત્યારે છટકવાની વાત? આ દિવાળીમાં મેં એકલીએ બધું કામ કર્યું, તે તમને કોઈ દિવસેય એમ ના થયું કે, જરા હાથ હલાવીએ ને જરા મદદ જેવું કંઈક કરીએ?’

‘ઓહો! તો તારે મને કહેવું હતું ને? બંદા તરત જ હાજર થઈ જાત. તું બોલે નહીં ને જાતે જાતે જ બધું કર્યા કરે તો મને શું ખબર પડે? લાવ, શું કામ છે? થાળી પીરસવાની છે?’

‘એમ કોઈ કહે ને કોઈ કામ કરે તેમાં શી નવાઈ? વગર પૂછ્યે મારા હાથમાંથી તમે ઝાડૂ લઈ લેત ને જાળાં પાડવા લાગત, કે મને ઘરનાં બીજાં કામમાં વગર કહ્યે મદદ કરવા હાજર થઈ જાત તો હું માનત તમને. પણ એવો તમારો સ્વભાવ જ નહીં ને! મારે કાયમ એકલાં એકલાં જ બધું કામ કરવાનું. તમારા હોવા ન હોવાનો તો કોઈ ફેર પડે જ નહીં ને? કાયમ બીજાનાં વરોને જોઈને જીવ બાળવાનો કે, આ લોકોનાં વર કેવા દિવાળીના કામમાં મદદ કરે ને મારો જ વર...’

‘ચાલ ગાંડી, એમ જીવ નહીં બાળ. તેં મને જણાવી દીધું ને. હવે આવતે વરસે તો મારો સ્વભાવ બદલાઈ જ ગયો હશે ને? ત્યારે તું જોઈ લેજે. તું મને ઓર્ડર કરજે ને હું દિવાળીનાં કામ આમ ચપટી વગાડતાં કરી નાંખીશ જોઈ લેજે.’

‘વાહ વાહ! મને નવા વરસે નવી સાડી ને ડ્રેસ ને ઘરેણાં ન અપાવવા પડે, એટલે તમે મને મદદ કરવા પણ તૈયાર થઈ ગયા કેમ? દિવાળીનું કામ તો હું કરી લઈશ. ફક્ત તમે તમારા જ વખાણ કરવાના છોડી દેજો ને બીજાની, એટલે કે મારી વાત પણ સાંભળવાની ટેવ પાડજો. સ્વભાવમાં એટલો સુધારો લાવશો ને તોય બહુ છે.’

‘ચાલ મંજુર છે. હવે આપણા બંનેનો સ્વભાવ નવા વરસે સુધરી જવાનો એટલે આવતા વરસથી તો શાંતિ. પણ મને તારી સાથે લડ્યા વગર તો એક દિવસ પણ નહીં ચાલે, તો શું કરશું?’

‘હા, એ તો મને પણ થયું કે રોજ રોજ મિઠાઈ ખાશું તો મોં બગડી જશે. તો પછી આપણે અઠવાડિયામાં એક વાર કોઈ પણ બહાનું શોધીને જમાવી દઈશું, ડન?’

‘એકદમ ડન.’