ભૂતિયા શહેર કાપાડોક્યામાં શું જોવાનું ?

મોટે ભાગે કોઈ શહેર કે દેશ, પ્લેનની બારીમાંથી નીચે જોતાં દૂરથી બહુ રળિયામણો દેખાતો હોય. ચળકતા પાણીવાળો દરિયાકિનારો કે નદીકિનારો દેખાય, લીલાં જંગલ અથવા પટાવાળા ખેતરો પણ સરસ દેખાય ને જો વ્યવસ્થિત પ્લાનિંગવાળી જગ્યા હોય તો એકસરખાં ઘરો પણ જોવા મળે. નહીંતર છૂટાં છૂટાં મકાનો ને ઘરો જોવાના મળે ખરાં. અમે કાપાડોક્યા પહોંચવા પહેલાં બારીમાંથી જેમતેમ ડોકાં લંબાવીને નીચે નજર નાંખી તો તાજ્જુબ થઈ ગયાં. (આ ટ્રેન તો હતી નહીં કે વારાફરતી ફટાફટ સીટ બદલીને અમે બારીમાંથી બહાર જોઈ શકીએ.) ખાડાટેકરાવાળી જમીનમાં ભાગ્યે જ કશે નદી કે દરિયો કે જંગલ કે ખેતરોની હાર દેખાઈ ! ઓ બાપ રે! ભૂતિયા સે’રમાં ચાઈલા કે હું? છૂટક ઘરો કે મકાનો દેખાયા ખરાં પણ વધારે વાર જોવા નીં મઈલુ. ઓહે, જે ઓહે તે. અવે ફરવા જવાના તે કંઈ તો ઓહે ને ? છેલ્લે કંઈ નીં તો બલૂનમાં બેહવા તો મલહે ને ? બો થઈ ગ્યુ.

આખરે કાપાડોક્યા આવ્યું. એક તો નાનું એરપોર્ટ ને ઈસ્તમ્બુલના પ્રમાણમાં ઘણા ઓછા પ્રવાસીઓ હોવાથી કોઈ ગરબડ કે ખટપટ વગર અમે ‘નેવસેહિર’ એરપોર્ટની બહાર નીકળ્યાં. બહુ જ સાદું એરપોર્ટ, ખાસ ઝાકઝમાળ કે ધાંધલધમાલ વગરનું. અહીંથી શહેર વધારે નજીક છે જ્યારે બીજું એરપોર્ટ છે ‘કેસેરી’ જે શહેરથી બમણા અંતરે છે. અહીં તો બહાર નીકળતાં અમારી સામે જ અંજના દેસાઈના નામનું પાટિયું દેખાઈ ગયું ને અમને હાશ થઈ, ચાલો લેવાવાળા તો આવી ગયા છે. એક જરા પઠ્ઠો કહી શકાય તેવો ઊંચો ટર્કિશ સજ્જન અમને પાર્કિંગ તરફ લઈ ગયો. ત્યાં બીજાં ત્રણ પ્રવાસીઓ વૅન પાસે ઊભેલાં. પેલા પઠ્ઠાએ તો ઝડપથી બધો સામાન ગણીને પાછળ સીંચી દીધો અને અમને બધાંને આગળ સીંચીને ગાડી ભગાવવા જ માંડી. અમે અંદરઅંદર ગુસપુસ કરી, ‘આને હાની ઉતાવર છે? કોઈ હાથે રેસ લગાવેલી ઓ’ય તેમ ખાલી રસ્તા પર ભાગવા જ માઈન્ડો આ તો!’ પછી શીસ્ શીસ્ કરીને ચૂપ થઈ અમે સામે બેઠેલાં ત્રણ સાથીઓ પર નજર ફેરવી. એક જરા ભરાવદાર શરીર ધરાવતો ત્રીસેક વરસનો, ફૂલેલી પણ ઝીણી આંખ ને ચપટા નાકવાળો જુવાનિયો હતો. બહુ ગોરો નહોતો એટલે ચીનો કે જાપાની તો નહીં જ હોય એટલે પારુએ કહ્યું કે, એ ફિલિપિનિયો ઓહે. એણે પોતાના શરીરયંત્રને ચાર્જ કરવા પોતાના કાનમાં જ બે વાયર ખોસી દીધા ને બારીની બહાર જોવા લાગ્યો. આ સારું. તમે કોણ? અમે કોણ? ક્યાં જવાના? જેવા સવાલો કોઈ પૂછે નહીં ને માથાનો દુખાવો થાય નહીં.

એની બાજુમાં જર્મન કપલ હતું. બંને સિત્તેરની ઉપર તો આરામથી હોવા જોઈએ. અમારી નજર મળતાં એમણે સ્માઈલ કર્યું. બસ, એનાથી આગળ કોઈ વાત ન વધી. અમને બધાંને તો ગાડીમાં બેસતાંની સાથે જ કંઈક કંઈક ફાકવાની ટેવ હતી પણ આ લોકો તો સામે જ બેઠેલાં, એટલે કંટ્રોલ કર્યો! દસેક મિનિટ થઈ હશે કે, અમારી ગાડી એક જગ્યાએ ઊભી રહી. પેલો જાડિયો પોઈરો ઉતરી ગયો ને સામાન લઈ ચાલતો થયો. આવજો બાવજો કંઈ નીં. ફરી અમારી સવારી ઉપડી ધમધમાટ. વળી દસેક મિનિટ પછી બીજું સ્ટોપ થયું ને પેલું કપલ અમને બાય બાય કરતું ઉતરી ગયું. સામે એક બીજી ગાડી ઊભેલી તેમાં બેસી એ લોકો એ લોકોના રસ્તે નીકળી ગયાં. હવે પેલા પઠ્ઠાએ અમને પણ ઉતરવા કહ્યું ને અમે ચમક્યાં.

આખો રસ્તો સૂમસાન ને દૂર દૂર સુધી કોઈ દેખાય નહીં. કોઈ ઘર, મકાન કે ઝૂંપડું પણ નહીં. પથરાળ જગ્યામાં કોઈ કોઈ જગ્યાએ કંઈક ઊંચાનીચા નળાકાર જેવું કંઈ બાંધકામ કે જુનીપુરાણી ગુફાઓ જેવું દેખાતું પણ કોઈ જીવતું જાગતું માણસ ફરકે નહીં. પેલી ગાડી ગઈ તેની ધૂળ ઊડતી દેખાતી હતી પણ તેથી શું? અમે ગભરાયાં. અજાણી જગ્યા ને અજાણ્યો માણસ. ભાષાની મારામારી ને તેમાં અમારી પાસેનો સામાન ને પૈસા જો ગીયા તો અં’ઈ હું કરહું ને કાં જહું? રડી–પડીને પેલાને કંઈ કહેવાનો અર્થ નહોતો. એનો ઈરાદો જ સારો નહીં હોય તો રડવાનું પણ નકામું જાય. હવે? અમે એકબીજા સામે જોઈ વિચારતાં બેઠાં એવામાં ક્યાંકથી સરરર કરતી એક નાનકડી કાર આવીને ઊભી રહી ગઈ. અમે ઔર ગભરાયાં. ખલાસ. હવે ખેલ ખતમ. અજાણ્યા દેશમાં ને એકલાં બહાદુરી બતાવવાનો પરચો મળી ગયો! બહુ હોશિયાર બનવા ગયેલાં તે લો હવે ખાઓ લાડવો. અંજુ ફોન કાઢીને ટૂર કન્ડક્ટર સાથે વાત કરવા જ જતી હતી કે, પેલા બંને ડ્રાઈવર અમારી સામે આવ્યા ને ટૂકડે ટૂકડે ઈંગ્લિશ બોલીને અમને સમજાવ્યું કે, હવે પછીની સફર તમારે આ નાની ગાડીમાં કરવાની છે એટલે તમે એમાં બેસો, અમે સામાન મૂકી દઈએ.

ઓહ! હાશ બાપા, બઈચા. અમે તો ખુશી ખુશી પેલી ગાડીમાં ગોઠવાઈ ગયાં ને એ ગાડી પણ ચાલી ફર્રર...પેલી ગાડીની જેમ જ સડસડાટ. આ તે બલૂનનું શહેર છે કે કારની રેસ લગાવવાનું શહેર? અમારી નવાઈ વચ્ચે આખા રસ્તે ક્યાંય કોઈ વસ્તી કે ઘર કે હૉટેલ જેવું પણ કંઈ દેખાયું નહીં. ખાલીખમ, પથરાળ ભૂતિયું શહેર હોય તેવું જ લાગે. ટ્રાફિકના નામે પણ એકાદ રડીખડી ગાડી મળી જાય બાકી તો ગાય, કૂતરાં, બકરાં કે કાગડા–ચકલાં પણ જોવા ન મળ્યાં. આવી ઉજ્જડ જગ્યાએ ફરવા આવ્યાં? ને તેય બલૂનમાં બેસવા? કે ઉડવા? અમને રાહત આપવા થોડી વારમાં જ વસ્તી દેખાવા માંડી ને બેઠા ઘાટનાં ઘરોએ અમારું સ્વાગત કર્યું. ફરફરાટ કરતી ગાડીએ આમતેમ વાંકીચૂકી ગલીઓમાં ફરતાં ફરતાં, આખરે એક વિશાળ હૉટેલના કમ્પાઉન્ડમાં અમને સામાન સહિત ઉતારી દીધાં. હજી તો અમારો સામાન ઉતર્યો જ કે, ટિપની આશા રાખ્યા વગર પેલી ગાડી પાછી ભાગી ફૂર્રર...આ વાત કંઈ અમારા દિમાગમાં ઉતરી નહીં. જો એ ડ્રાઈવર શાંતિથી એક બાજુ ઊભો રહેત ને ‘મેમસા’બ, બક્ષિસ’ જેવું કંઈક બોલત ને ત્યારે અમને સહીસલામત અહીં લાવવા બદલ થેંક્સ કહીને અમે એને ખુશી ખુશી બક્ષિસ આપત તો પરસ્પર કેટલું સારું લાગત! જોકે, એવું કંઈ થયું નહીં. પછીથી અમને ખબર પડેલી કે, ટુરિસ્ટોને લાવવા–લઈ જવાની હોડમાં ને ભાડું મેળવવાની લાલચમાં આ બધા કાયમ રેસ લાગી હોય એમ જ ભાગતા હોય! ઓછી વસ્તી હોય ને ટુરિસ્ટોનો ધસારો હોય ત્યારે બીજું શું થાય?

હૉટેલમાં જઈ બુકિંગ કન્ફર્મ કરીને અમે રૂમમાં ગયાં. અમને પહેલી ફિકર રૂમની જ હોય પણ ચાલો રૂમ તો સારી હતી તે મોટી શાંતિ. પરવારીને નીચે ડાઈનિંગ હૉલમાં જવા માટે તૈયાર થતાં હતાં તે દરમિયાન અંજુએ કાપાડોક્યાનું કાગળ કાઢ્યું ને બલૂનનું બુકિંગ ચેક કરવા નજર ફેરવવા માંડી. કાગળમાં ક્યાંય બલૂનનો કોઈ ઉલ્લેખ જ નહીં! અમે બંનેએ પણ અમારા કાગળ ચેક કર્યાં. અ’વે? આ તો બલૂનમાં બેહવા પે’લ્લા જ અ’વા નીકરી ગઈ! આટલા પૈહા ખરચીને ને આટલી દોડાદોડી કરીને અં’ઈ હુધી આવ્વાનો તો કોઈ અર્થ જ નીં રી’યો ને?

‘પેલીને ફોન લગાવ્વા દે. હારી ઉ’સિયારી તો બો મારતી ઉતી તે આવુ ફસાવવાનું કામ કરે કે?’ અંજુએ મોબાઈલમાં નંબર શોધવા માંડ્યો ને અમે લોકો હો બબડાટમાં જોડાયાં, ‘કે દા’ડનું બલૂન બલૂન કરતા ઉતા તે હું ખબર કે અં’ઈ આવીને જ આવો ગોટારો થવાનો છે? હારીને બરાબ્બરની ખખડાવી લાખજે. પૈહાના હારુ તો જીવ ખાઈ ગયલી તે આપણને અં’ઈ લાવીને છેતરવા હારુ કે?’ ગુસ્સો ને પસ્તાવો ને આંસુની તૈયારી સાથેનાં અમારાં દિલ ભાંગીને ભૂક્કા થવાની અણી પર આવી ગયાં.

ઘડી ઘડી ઈસ્તમ્બુલ !

ઈસ્તાનબુલ બોલતાં ફાવતું નથી કારણકે વરસોથી એને ઈસ્તમ્બુલ નામે જ ઓળખ્યું છે એટલે એ જ ચાલવા દઈએ. અમે મુંબઈ રહેતાં ત્યારે લોકલ ટ્રેનની ભીડથી બચવા ને જગ્યા મેળવવા અમે ઘણી વાર છેલ્લા સ્ટેશનની ટિકિટ કઢાવીને રિટર્ન જર્ની કરતાં. એમાં બે ત્રણ સ્ટેશનની ફરી વાર જાત્રા થતી. તેવું અહીં ટર્કીમાં થઈ રહ્યું હતું. પ્લેનમાં ભીડનો તો કોઈ સવાલ નહોતો પણ ઈસ્તમ્બુલ વચ્ચે આવતું એટલે કશે બીજે જવું હોય તોય ટર્કીની ડોમેસ્ટિક ફ્લાઈટ્સમાં ફરવું પડતું ને ઈસ્તમ્બુલ જવું જ પડતું. જાણે રેલવેનું કોઈ મોટું જંક્શન. પહેલાં અન્તાલ્યા માટે ઈસ્તમ્બુલ ઊતરેલાં ને આરામ કરી કે કંટાળી પછી અન્તાલ્યાના પ્લેનમાં ગયેલાં. હવે કાપાડોક્યા જવાનું છે તોય પહેલાં ઈસ્તમ્બુલના એરપોર્ટના સ્ટાફને મળીને ઓળખાણ કાઢવાની છે. પછી જાં જવું ઓ’ય તાં જવાનું. હીધી ફ્લાઈટ રાખતાં ખબર નીં એ લોકોને હું પેટમાં દુખતુ ઓહે ? દર વખતે જેટલો ટાઈમ પ્લેનમાં જાય એનાથી હો વધારે ટાઈમ એરપોર્ટ પર બેહવામાં ને બધી વિધી પતાવતા થાય. સરૂઆતમાં આ બધી વિધિનો જે આનંદ કે રોમાંચ ઓ’ય તે ધીરે ધીરે ઓછો થવા માંડે. ને ચાલવાનું ? દમ કા’ડી લાખે. આપણી ધીરજ હો જવાબ આપી દેય. જોકે, ટુરિસ્ટોની ભીડવારા સે’રોમાં તો ભઈ આવું જ ઓ’ય ને ? ને ઈસ્તમ્બુલ તો પાછુ ઈન્ટરનેસનલ એરપોર્ટ ! રોજના લાખો પ્રવાસીઓ આવ–જા કરે !

મને તો કાપાડોક્યા નામ બહુ જ વિચિત્ર લાગતું હતું. કંઈ ડોકા કાપવાની વાત હોય એવું ડરામણું. ‘તુ બધી જગ્યાએ નામના અર્થ નો કા’ઈડા કર. એ લોકે કંઈ ગુજરાતીમાં નામ લખેલુ છે ?’ બંને બે’નોએ મારી વિચારયાત્રાને અટકાવી દીધી. મેં મનમાં જ આગળ ચલાવ્યું. ‘કાપા દો કિયા...દો કાપા કિયા.’ કંઈ નીં, બે કાપા પાડ્યા એવું તો ચાલે કે નીં ? આ લોકને કંઈ હમજ જ નીં પડે. નામમાં તો કેટલું બધું છે. દુનિયાની બીજી કોઈ ભાસા કે બોલીમાં કાપાડોક્યાનો બીજો કોઈ અર્થ બી થતો ઓ’ય તો હું ખબર ? ને થતો જ ઓહે, ઉં ખાતરીથી કે’ઉં. નામનો સ્પેલિંગ છે CAPPADOCIA. અહીંના લોકો તો કાપ્પાડોક્યા ને કાપ્પાડોશ્યા બોલે પણ નામના સ્પેલિંગમાં તો CAP છે, PADO છે ને CIAપણ છે ! જો આપણને તો એક જ નામમાં કૅપ, પડો કે પાડો ને શિયા એમ ચાર શબ્દો મળ્યા ને ? વાત કરે આ લોકો બી. મેં બધું સમજાવવાનું માંડી વાળ્યું. દરેકના રસની વાત છે.

આ બીજી વાર ઈસ્તમ્બુલ આવ્યાં પણ ખરેખર તો ઈસ્તમ્બુલ અમારે છેલ્લે ફરવાનું હતું. દુનિયાના બહુ જ મશહૂર શહેર સાથે હમણાં તો અમે થપ્પો રમતાં હતાં. અન્તાલ્યા જતી વખતે પ્લેનમાં પારુલની બાજુની સીટ પર એક ટર્કિશ છોકરો બેઠેલો. સામાન્ય રીતે આપણે અજાણ્યા લોકો સાથે વાત કરવાનું ટાળતાં હોઈએ, ભઈ કોઈને ગમે કે ન ગમે ને આપણી ખોટી ઈમ્પ્રેશન પડે. જોકે, પારુલને કોઈ દિવસ વાતની કે વાત કરવાવાળાની ખોટ નથી પડી. કોણ જાણે હું વાત કઈરા કરે ! પણ એને બધુ જાણવાનુ બો જોઈએ. કદાચ એટલે જ અમારા કરતાં એનું જનરલ નૉલેજ વધારે ઓહે. કોઈની સરમ કે બીક રાઈખા વગર એ વાત ચાલુ જ કરી દે. એમાં ફાયદો એ થયેલો કે, પેલાએ શૉપિંગ માટેની જોરદાર ટિપ આપી હતી કે, ‘કોઈ પણ જગ્યાએ શૉપિંગ નહીં કરતાં. બધે મોંઘું મળશે પણ ઈસ્તમ્બુલથી જે લેવું હોય તે લેજો. એ તમારા માટે શૉપિંગના સ્વર્ગથી કમ નહીં હોય.’ એની વાતનું અમે છેલ્લે સુધી અક્ષરશ: પાલન કરેલું. કોઈને પણ કંઈ લેવાનું મન થતું તો તરત બાકીનાં બે અટકાવી દેતાં, ‘આપણે ઈસ્તમ્બુલથી લેહું, તાં સસ્તુ મલહે.’

પારુલને એના વાતગરા સ્વભાવનો બીજો ફાયદો પણ થયેલો. નાસ્તામાં અમને બ્રેડ બટર જ મળેલાં ને એક ટર્કિશ મીઠાઈનો ટૂકડો હતો. જ્યારે એણે તો પેલા છોકરાને બધું સમજાવેલું એટલે એર હૉસ્ટેસને કહી પેલાએ પારુલને મીઠાઈનો બીજો ટૂકડો પણ અપાવેલો ને અમે જોતાં જ રહી ગયેલાં. ચાલો કંઈ નીં, બે’ને જ ખાધું ને, એવું જ વિચારીને ત્યારે તો મન વાળવાનું હોય ને ? ઈસ્તમ્બુલના એરપોર્ટ પર તો જાણે મેળો લાગેલો. જાતજાતનાં લોકોની સતત આવનજાવન ચાલુ જ રહેતી. એકદમ મોડર્ન સ્ત્રીઓની સાથે બુરખાવાળી સ્ત્રીઓ પણ દેખાતી રહેતી. પુરુષોના પહેરવેશ પણ ભાતભાતના. જાણે આખી દુનિયામાંથી લોકો અહીં ઉમટી પડ્યા છે. ટાબરિયાંઓ પણ દોડાદોડી કરતાં હતાં. બધાં જ પોતાનામાં મસ્ત. કોઈ નવરું બેઠું હોય ને અમારી જેમ આમતેમ ફાંફાં મારતું હોય. કોઈ વાંચતું હોય, કોઈ ખાતું હોય ને કોઈ વાત પણ કરતું હોય. મોટા ભાગના લોકો મોબાઈલ લઈને બેઠેલાં. સારામાં સારો ટાઈમ પાસ. પોતાના પ્લેનની જાહેરાત થતાં જ જવાવાળા ઊઠીને ચાલતાં થતાં.

અમારો પણ જવાનો સમય થયો ને વળી એક વાર ઈસ્તમ્બુલને બાય બાય કરીને અમે કાપાડોક્યાની ફ્લાઈટમાં બેઠાં. દરેક વખતે એરપોર્ટની બહાર નીકળીને પ્લેનમાં બેસવા માટે અમારે ઠંડા પવનનો માર ખાવો પડતો ને ધ્રૂજતાં ધ્રૂજતાં પ્લેનમાં દાખલ થવું પડતું. ઉચ્છલ, સુરત કે મુંબઈના લોકોને આટલી ઠંડીની આદત ન હોવાથી ને મુખ્ય તો ઠંડા કપડાં કદાચ ઓછાં પડતાં હોવાથી જ અમારી હાલત એટલી વાર પૂરતી જોવા જેવી થઈ જતી. સાલું નેટ પર જોયેલું ત્યારે તો આટલી ઠંડી નહોતી લાગી ! ઘરે બેસીને કેટલાય દિવસોથી નેટ પર ટર્કીનું હવામાન જોયા કરતાં હોવા છતાં ખરેખર ઠંડીનો સામનો કરવાનો આવ્યો ત્યારે કોકડું વળી જતાં હતાં. અમારા ત્રણમાં પૂરેપૂરી તૈયારી સાથે જો કોઈ આવેલું તો તે હતી અંજુ ! મોટી બૅગ ભરીને ગરમ કપડાં લાવેલી. અમે એની મશ્કરી પણ કરેલી, ‘ટર્કીની બધી ઠંડી તારા પર જ પડવાની કેં ?’

‘અરે, પોઈરા–વ’ઉએ શૉપિંગ કરાઈવુ તો પછી પે’રુ જ કે નીં? ને આપણે વરી કે દા’ડે મુંબઈમાં આવા કપડા પે’રવાના ? મુંબઈમાં ઠંડી તો પડે નીં તો પછી અંઈયે પે’રીને સોખ પૂરો કરવાનો, કેમ બરાબર ને ? તુ હું કેય ?’

‘બરાબર, બરાબર. એકદમ હાચ્ચી વાત. અમને જરાક હો કે’તે તો અમે હો બૅગ ભરી લાવતે કે નીં ? આપણે તણ્ણેવ પછી વટ મારતે. આ તો તુ એખલી જ વટ મારવાની.’

‘અરે, ફિકર નોટ. ઉં આપા ને. જે જોઈએ તે પે’રજો નીં.’

‘વાહ વાહ, જો બેન ઓ’ય તો આવી.’

અમારી નવાઈ વચ્ચે ચામડીના કુદરતી બખ્તર નીચે ઠંડીને નીં ગાંઠતી પારુલ ભાગ્યે જ ઠંડીની ફરિયાદ કરતી કે ઓછામાં ઓછા ગરમ કપડાં પહેરતી. કોઈની જાડી ચામડી પણ હોય ? હું ફાંકામાં રહેલી કે, ઉચ્છલમાં તો દિલ્હી જેવી ઠંડી પડે તોય અમે બહુ ઓછા દિવસ ગરમ કપડાં પહેરીએ. એ ભૂલી ગયલી કે, અ’વે તો બધી સીઝનની મજા આપણે ઘરમાં જ બેહીને લેતા થઈ ગયલા, તે ઉચ્છલમાં તો આખો દા’ડો ઘરમાં ભરાઈ ર’ઈએ પછી હવારે કે હાંજે બા’ર પવનમાં નીકરે તો ખબર પડે ને, કે કેવી ઠંડી પડતી છે ! ખેર, અંજુની મોટી બૅગનો મને તો ફાયદો થઈ ગયેલો. ‘ભગવાન તને આવી ટૂર કરાવતો રે’ય ને અમને હો હાથે મોકલતો રે’ય.’ મજાક મસ્તીના સાથે અમે પહોંચ્યાં કાપાડોક્યા– હૉટ એર બલૂનનું શહેર–દુનિયાભરના ટુરિસ્ટોનું મુખ્ય આકર્ષણ.

બાય બાય અન્તાલ્યા...બાય બાય ખાન હૉટેલ

ખાન હૉટેલના પહેલા દિવસના ભોજનના અનુભવે, અમે ઘરના નાસ્તાને હાથ લગાવ્યા વગર જ સાંજ ગુજારેલી. કોઈ શાહી લગનમાં આમંત્રણ મળ્યું હોય ને વિવિધ ભોજનના વિચારે મન જેવું ચકડોળે ચડે તેવું જ અમારા ત્રણેયનું મન ઘુમરી ખાતું હતું. પારુલના પગને કારણે અમારી ચાલ ધીમી હતી, બાકી તો સૌથી પહેલાં અમે જ ખાવા પહોંચી જાત. અધૂરામાં પૂરું, બીજી સવારે તો પાછી મળસ્કે જ અમારે આ હૉટેલ, આગલા પ્રવાસ માટે છોડી દેવાની હતી ! મતલબ કે, સવારનો નાસ્તો ગુમાવવાનો હતો. અમે ત્રણેય બબડ્યાં, ‘આ લોકોને હારાને ટાઈમટેબલ ગોઠવતા જ નીં આવડે. માણહ હવારના પો’રમાં નાસ્તો કરીને નીકરે કે નીં ? આજે હો આપણે તો નાસ્તો નીં કરેલો. તો હું કાલે ભૂખા જ એરપોર્ટ દોડી જવાનું ? પ્લેનમાં તો હું મલે તે એ લોકોને નથી ખબર ?’ બીજા દિવસ માટેનો જીવ બાળતાં અમે ડાઈનિંગ હૉલમાં પહોંચ્યાં. હવે તો અમને સારી રીતે ખબર હતી કે, ક્યાં શું મૂક્યું હશે એટલે ડિશ લઈને ભરવા જ માંડવાની હતી. મજાનું મેનૂ અ’વે તો તમને હો ખબર જ છે.

જે કોઈ ત્યાં ખાવા આવતું તે ડિશ લઈને પોતાને ભાવતી વસ્તુ લેવામાં ને ડિશ સજાવવામાં એટલું તલ્લીન થઈ જતું કે, એને આજુબાજુ કોઈના તરફ જોવામાં કોઈ જ રસ નહોતો પડતો. બાકી તો, સામાન્ય રીતે આવી જગ્યાઓએ લોકો આજુબાજુના લોકોને જોવામાં પણ આનંદ માણતાં હોય. અહીં તો દરેકને ભોજનના આનંદ સિવાય બીજા કોઈ આનંદની પડી નહોતી. અમને શાંતિ થઈ કે, ચાલો આપણે એકલાં જ આવા નથી કે, જેમને ફક્ત મેનૂમાં જ રસ છે.

નિરાંતે બેસીને ખાતી વખતે અમે ખાસ વાતો કરતાં નહીં ને જો કરતાં તો ફક્ત ખાવાની વાતો જ કરતાં ! ખાવા પર આટલું લાંબું પુરાણ ચલાવવાનું કારણ એક જ કે, અહીંની વાનગીઓની સજાવટ અને વૅરાયટી જોઈને અમે તો બો ખુશ થયલા. જોકે, એવી જ હાલત ત્યાં આવનાર સૌની થતી એટલે અમારે કોઈ શરમ તો અનુભવવાની નહોતી. ઉલટાનું અમને જાણવા મળ્યું કે, આખી દુનિયામાં ખાવાપીવાને મામલે બધાંની મનોવૃત્તિ સરખી જ હોય છે, ફક્ત ડાયેટિંગ કરવાવાળા સિવાય. એ લોકો પણ મન મારીને જ રહેતાં હશે, બાકી બત્રીસ ભોજનના થાળ આગળ કોણ ન ઝૂકે ? પેટ ભરેલું હોવા છતાં બીજા દિવસે અહીં ખાવા નથી આવવાનું એ વિચારે અમે થોડાં નિરાશ થઈ હૉટેલમાં ચક્કર મારવા નીકળ્યાં. ફક્ત ખાવાપીવાના ધ્યાનમાં, જ્યાં રહેલાં તે હૉટેલ પણ ન જોઈએ ને જો કોઈ પૂછે કે હૉટેલ કેવી હતી ને ત્યારે અમે કહીએ કે, હૉટેલ તો અમે જોઈ જ નહીં, તો કેવું ખરાબ લાગે ?

‘ચાલો ભઈ, હવારે પાછુ વે’લ્લા ઊઠવાનું છે. તણ વાગે ઊઠહું તો જ પત્તો પડહે. હાત વાગાની ફ્લાઈટ છે ને પાંચ વાગે તો ગાડી લેવા હો આવી જહે.’ અંજુએ યાદ કરાવ્યું ને અમે રૂમમાં જઈ બધો સામાન ચેક ને પૅક કરી વહેલાં સૂઈ ગયાં. અહીં એક વાતે નિરાંત હતી. આખા દિવસના થાકે બધાં પડતાંની સાથે જ ઊંઘવા માંડતાં. આમેય ગપ્પાં મારીને કે ટીવી જોઈને મોડા સૂવાના કોઈમાં હોશ પણ રહેતા નહીં. વળી અહીં ક્યાં કોઈ સિરિયલ કે પિક્ચર આવવાનાં હતાં ? રાત્રે સૂતાં પહેલાં જોકે, મોબાઈલ ચાર્જ કરવાનું ને એલાર્મ મૂકવાનું કોઈ ભૂલતું નહીં. અંજુ તો અર્ધી રાતે પણ બે ત્રણ વાર ઝબકીને ઊઠી પડતી ને જોઈ લેતી કે, મોબાઈલ ચાર્જ થાય છે ને ? એની આ ઝબકારાવાળી ઊંઘ ને ફોનની તકેદારી આગળ ઉપર અમને ઘણી કામ આવવાની હતી.

સવારે પણ અંજુ જ પે’લ્લી ઊઠીને વહેલી પરવારી જતી પછી અમને પૂછતી, ‘ચાલો તો ભઈ, બાથરૂમ ખાલી છે. કોણ જાય છે ?’ વહેલી સવારની મજાની ઊંઘનો ત્યાગ કરવાની અમારા બેમાંથી કોઈની તૈયારી ન હોય એટલે હું પારુલને પૂછું, ‘પારુલ, તુ જાય કે ઉં જાઉં ?’ મનમાં તો ઈચ્છું કે જવાબ ‘ઉં જાઉં છું’ એમ જ આવે પણ એનો જવાબ હોય, ‘કંઈ નીં, તમે જઈ આવો ને.’

‘અ’વે હવાર હવારમાં મને માન નીં આપહે તો હો ચાલહે. એવુ કંઈ નીં કે, ઉં મોટી એટલે તારે મને જ પેલ્લા જવા દેવાની. મને એવુ કઈ નીં મલે. કોઈને મૂકીને તો કોઈ થોડુ જતુ રે’હે ? જવાના તો આપણે બધા હાથે જ છે ને ? તારે જવુ ઓ’ય તો તુ જા. ઉં પછી જવા.’

‘પ્લી...ઝ, તમે હવાર હવારમાં કાં ખપાવવા બેઠા ? આટલુ બધુ બોઈલા એટલામાં તો તમે જતા હો રી’યા ઓ’તે. અ’વે રે’વા દેઓ, ઉં જાઉં છું ભાઈ.’ કહેતી પારુલ ઊઠે કે, હું પાછી એકાદ ઝોકું કાઢી લઉં. અંજુએ તો તૈયાર થઈને પાછું લંબાવી જ દીધું હોય ! મને એની આ રીત ગમી. કોઈ જગ્યાએ કોઈ દિવસ મોડા ન પડાય. મારા જેવા સમયસર બધું થઈ રહેશેની ગણતરી કરવાવાળાંનાં પાસાં કાયમ ઊંધાં જ પડતાં હોય ને સરવાળે રઘવાટ ને ગભરાટ. એટલે જ મેં તો નક્કી કર્યું જ છે કે, ચરતાં જ રે’વાનું એટલે કે, પ્રવાસ તો કરતાં જ રે’વાનું. ક્યારે, કયા રૂપમાં ને કોણ આપણને ગુરુ બનીને જ્ઞાન આપવા હાજર થઈ જાય તે કંઈ કહેવાય નહીં.

મળસ્કે અંધારે પાંચ વાગે હૉટેલ છોડી અમે ગાડીમાં નીકળ્યાં એરપોર્ટ તરફ. તે દિવસવાળા જ કાકા અમને મૂકવા આવેલા. એમને ટિપ આપી, આવજો કહીને કસ્ટમવિધિ પતાવી અમે ઈસ્તાનબુલ જતા પ્લેનમાં રવાના થયાં. અન્તાલ્યાને બાય બાય કરતાં અમે ખાન હૉટેલને પણ બાય બાય તો કર્યું જ પણ ભારે મને. અંધારાને લીધે અન્તાલ્યા ફરી જોવા મળ્યું નહીં. જોકે, હવે નવી જગ્યા ને નવા અનુભવો પણ લેવાના હતા એટલે મનને ફરીથી અમે પ્લેનમાં ગોઠવ્યું.

આ વખતે હો અમે ફરી પાછા ઈસ્તાનબુલ જહું, એરપોર્ટ પર બેસહું (તમને કદાચ થાય કે, આમાં ‘સ’નો હ કેમ નીં થયો ? તો, એ ઉં નીં જાણું ? એ તો અમારી બોલી એવી જ.) ને તાંથી જ બારોબાર કાપાડોક્યા ! ઈસ્તાનબુલ તો છેક છેલ્લે આવહે. કઈ નીં ચાલો કાપાડોક્યા તો જઈએ, જેના હારુ ખાસ રાહ જોતા છે તે બલૂનમાં બેહવા તો અંઈએ હુધી આઈવા. પલ્લવીબેને તો બલૂનમાં ઊંચે જતા પોતાના ફોટા હો મોકલેલા ને અંજુ તો બલૂન રાઈડની પાછળ પડી ગયલી. જોકે અમને હો બલૂનમાં બેહવાનું મન નીં ઊતુ એમ કેમ કે’વાય ? હા...ય ક્યારે આવે અ’વે કાપાડોક્યા ?

ગાઈડભાઈ અમને પગે લાગ્યા!

પારુલની ચાલ અને એના મોં પરના હાવભાવ જોઈને અમને દયા આવી ગઈ. બહુ દુ:ખતું લાગે છે. અમે એને ટેકો આપી નજીકના બાંકડે બેસાડી. એનો પગ મોચવાવાથી ઘુંટી પર સોજો ચાલુ થવા માંડેલો. કોઈ નાનું છોકરું હોત તો સૌથી પહેલાં તો બધાં એના પર તૂટી જ પડ્યાં હોત, ‘એવી તે કાં રમ્મા ગયેલી ?’ કે પછી, ‘એવુ તે હું કરવા ગયેલી કે પગ હો મોચવાઈ ગ્યો ? વાંદરા જેવી છે હાવ ! જાં ને તાં કૂદકા જ માઈરા કરે તે પછી હું થાય ? ચાલ લાવ જોવા દે અ’વે, કાં વાગેલુ છે ? પગ હીધો રાખ તારો, એમ અ’લાઈવા હું કરે ?’ આવુ બધુ નાનપણમાં અમે બો હાંભરેલુ પણ હાલ તો આખી વાત જ જુદી હતી. ફોટો પાડવાની ધૂનમાં એક નાનકડા કાંકરા પર પગ લસરી જવાથી સદરહુ ઘટના બનવા પામેલી.

આજે પહેલો જ દિવસ હતો ને સવારમાં વહેલાં નીકળવાની ઉતાવળમાં મેડિકલ કિટ જેવું જે બૉક્સ તૈયાર કરેલું તે લેવાનું જ રહી ગયેલું ! ઘરેથી તો કેવી મજાની તૈયારી કરેલી કે, કોઈને કંઈ વાગે મૂકે તો સ્પ્રેની બૉટલ લીધી, ડ્રેસિંગના પાટાપીંડી બી લીધા ને જાતજાતની દવાઓ હૌ લીધેલી, પણ  એ બધું તો પ્લેનના નિયમોને કારણે બૅગમાં ભરેલું તે હાલ તો બૅગમાં આરામ કરે ! એ બધું હું કામનું ? બધાંને જ પોતાની જાત પર ગુસ્સો આવ્યો. હત્તેરીની... બોલતાં બધાંએ પોતાની પર્સ ફંફોસી, કદાચ કંઈક નીકળી આવે. ક્રોસિન નીકળી તે એને આપી જેથી દર્દમાં થોડી રાહત થાય. આજે પહેલી વાર સાડી કે દુપટ્ટાની ગેરહાજરી સૌને વર્તાઈ. જો હોત તો એ ચીરમાંથી એકાદ ચીરો ફાડીને કામ લાગત. બરી ગ્યા આ ગરમ કપડાં. પણ બધું ફેંદતાં મારા પર્સમાંથી એક અફલાતૂન વસ્તુ મળી આવી. દુપટ્ટાનો ટૂકડો ! મેં વરસાદના દિવસો હોવાને લીધે એક જૂના દુપટ્ટાના ચારેક ટૂકડા લઈ રાખેલા, જેમાંથી બે પર્સમાં ને બે બૅગમાં રાખેલા. ક્યારે કામ આવે શી ખબર ?

મેં તો ફટાફટ એ ટૂકડો કાઢ્યો ને તેનો લાંબો ચીરો કાઢી પાટાની જેમ ફિટમફિટ પારુલના પગની ઘુંટી ફરતે, જેવો આવડે એવો બાંધી દીધો. એને બો જ રાહત લાગી ને એનાથી થોડું ધીરે ધીરે ચલાતું હો થીયું. મને વિચાર આઈવો, ડૉક્ટર કે આ’ડવૈદ બનવું અઘરું નથી ! પ્રેક્ટિસ ચાલુ રાખવી પડહે. અમારા સૌ કરતાં પહેલાં ગાઈડને રાહત થઈ હશે તે ક્યારનો આ બધો ખેલ જોઈ રહેલો તેના પરથી અમને લાગ્યું. એને પણ થયું હશે કે, ‘કે’વું પડે આ ઈંડિયન બહેનોને, જબરો ખેલ પાડ્યો. આપણે ત્યાં તો હમણાં એમ્બ્યુલન્સને બોલાવી લેત ને દોડાદોડી કરી નાંખત જ્યારે આ લોકો તો એક કાપડના ટૂકડાને સહારે ચાલતાં પણ થઈ ગયાં.’ એના મનમાં કદાચ અમારા માટે માન પણ થયું હોય, કોને ખબર. ખેર, ધીમે ધીમે ચાલતાં અમે બસમાં ગયાં ને પારુલને છેલ્લી સીટ પર સૂવડાવીને નિરાંતે બેઠાં. એવામાં ગાઈડ અમારા માટે કૉફી ને બિસ્કિટ લઈ આવ્યો ! બહુ નમ્રતાથી કહેવા લાગ્યો, ‘તમને લોકોને વાંધો ના હોય ને આ મૅડમને પગમાં થોડું સારું લાગતું હોય તો, આ મૅડમ અહીં આરામ કરે ને બાકીનાં તમે બે અહીં નજીકમાં જ એક જગ્યા જોવા હું બધાંને લઈ જાઉં છું, ત્યાં આવવું હોય તો આવી શકો છો. અડધો કલાકમાં પાછાં આવી જઈશું.’ અમે તો એકબીજા સામે જોવા માંડ્યાં, અચાનક આ પરિવર્તન ?

પારુલે આગ્રહ કરીને અમને બેને ત્યાં મોકલ્યાં ને કહ્યું, ‘મારા હારુ બો બધા ફોટા પાડી લાવજો ને તમારા પગ હાચવજો.’ અમે હસતાં હસતાં ત્યાંથી નીકળ્યાં. આ ટુરિસ્ટોની સતત અવરજવરવાળો રસ્તો હોવાથી ને સલામત દેશ હોવાથી કોઈ જાતની બીક રાખવાની નહોતી તે સારું હતું, બાકી આમ અજાણી જગ્યાએ ને પાછું પરદેશમાં એકલાં બસમાં બેસાય ખરું કે ? બસમાં હીટર ચાલુ કરીને ડ્રાઈવર બહાર બીજા દોસ્તો સાથે ગપ્પાં મારવા બેસી ગયેલો. અમે ગાઈડની પાછળ નીકળી પડ્યાં ને પેલા સહપ્રવાસીઓ પણ જોડાયા. એ બધામાંથી ફક્ત બે જણને ઈંગ્લિશ નહોતું સમજાતું એટલે ગાઈડ એમને પછીથી ટર્કિશ ભાષામાં બધું સમજાવતો. ધારો કે, અમને ઈંગ્લિશ ના સમજાતું હોત તો ? શું ગાઈડ અમને ગુજરાતીમાં બધું સમજાવતે ? જવા દો, હાલ તો અમને ઈંગ્લિશ સમજાતું હતું તે બહુ મોટી વાત હતી, નહીં તો ડાંફરિયાં મારીને બધે ફર્યા કરતે.

અમે જે બજારમાં ફરી આવ્યાં તેની જ ફરતે બીજું પણ ઘણું જોવાનું હતું. ખાસ તો, જ્યાંથી અમે આ નાનકડા ટાઉનમાં દાખલ થયેલાં તેનું ભવ્ય કમાનવાળું પ્રવેશદ્વાર તે સમયના રોમન શહેનશાહ હૅડ્રિયાનસે બનાવડાવેલું. હૅડ્રિયાનસ ગેટ નામે ઓળખાતા એ દ્વારથી જ લોકો આવ–જા કરતા. અંદર જે મસ્જિદો હતી તેમાંથી એકના મિનારા સવાસો ફીટ ઊંચા હતા અને ગોળ ખાંચા કરેલા એ મિનારા ‘યિવલી મિનારા’ નામે પ્રસિધ્ધ હતા., કોઈ રાજા ‘ઓટોમન’ના સમયનું ટાવર હતું તે ‘ક્લૉક ટાવર’ એરિયા ‘સાત કુલેસી’ નામે ઓળખાતો. અઢારમી સદીની ‘પાસા કૅમી’ મસ્જિદ હતી. એક સુંદર રોમન મંદિર પણ રોમનોએ બાંધેલું ! જે પછીથી ચર્ચમાં ફેરવાયેલું અને ત્યાર પછી એની મસ્જિદ બની ગયેલી જેના મિનારા હાલ તૂટેલા દેખાય છે તે ‘કેસિક મિનારા’. ધર્મની ધમાલ બધે જ જોવા મળે પણ એમાં સારા સારા સ્થાપત્યોનો નાશ થઈ જાય ને આપણે જોવા જઈએ તો આપણને ખંડેર કે તૂટેલા મિનારા કે થોડા નાના મોટા પથ્થરો જોવા મળે. એ બધું જોઈને ઈતિહાસ ફેંદીને ખુશ થવાનું કે દુ:ખી થવાનું ?

બહારથી દેખાય નહીં પણ ફરતાં ફરતાં જઈએ તો છેલ્લે સુંદર બંદર આવે, જે તે જમાનામાં આ ટાઉનની ઊંચી દિવાલોથી સુરક્ષિત કરાયેલું. નજીકમાં જ ‘હિડિરલિક કુલેસિ’ નામનું ટાવર હતું જ્યાંથી સુંદર દરિયાનો ને બંદરનો નજારો જોવાનો મળે. કિનારે જાતજાતની રેસ્ટોરાં પણ હતી જ્યાં લોકો બેસીને આરામથી ખાતાં પીતાં દરિયાદર્શનને માણતાં હતાં. સરસ મજાનું મેળા જેવું વાતાવરણ હતું જ્યાં કોઈ જાતના ભેદભાવ વગર બધા જ આરામથી ફરતાં હતાં ને મોજમસ્તી કરતાં હતાં. ગાઈડ અમને બબડે તે પહેલાં જ અમે બસમાં પહોંચી ગયાં. પારુલને રાહત થઈ હશે તે ઊંઘતી હતી. સાડા ચાર વાગવા આવેલા અને એક દિવસની ટૂરનું અહીં સમાપન થતું હતું એટલે અમારી બસ હૉટેલ તરફ નીકળી પડી. ફરી અન્તાલ્યાના સુંદર રસ્તાઓ, મકાનો ને રમણીય દ્શ્યો જોવાનાં મળ્યાં. અમને તો મન થયું કે, જાણે આ બસમાં બેસીને ફર્યા જ કરીએ, ફર્યા જ કરીએ ને શહેરનો રાતનો નજારો પણ માણીએ પણ ગાઈડ અમારાથી વહેલો છૂટવા માગતો હશે કે કોણ જાણે, તે ડ્રાઈવરે સૌથી પહેલાં અમારી હૉટેલ પર બસ લાવીને મૂકી દીધી, હત્તેરીની !

હવે બસમાંથી ઉતરવાવાળા અમે ત્રણ જ જણ ને સૌથી પહેલી પારુલ દરવાજા પાસે ઊભેલી. નાછૂટકે નીચે ઊભેલા ગાઈડે હસીને પારુલ તરફ ટેકો આપવા હાથ લંબાવ્યો ને પારુલ ગાઈડના ખભા પર વજન આપીને ધીરે ધીરે બસમાંથી ઊતરી ગઈ. જે ગાઈડ અમારી વાતે ખભા ઊંચા કર્યા કરતો હતો તે જ ગાઈડ અમારા માટે ખભેથી નમી ગયો. વાહ. ગાઈડના સવારના ને સાંજના હાવભાવમાં ખાસ્સો ફેર પડ્યો હતો. સવારના અપમાનનો ભલે થોડો તો થોડો, પણ બદલો મળતાં અમને ત્રણેયને શાંતિ મળી. હૉટેલમાં ગયા પછી બધાંને યાદ આવ્યું, ‘અરે ટિપ આપ્પાની તો ર’ઈ જ ગઈ !’

‘એને ટિપ હાની આપ્પાની ? એક તો હવારથી આપણો મૂડ બગાડેલો તે પારુલને આખરે વાગીને જ રી’યુ ને આપણને હંભરાઈવું તે ? કઈ નીં. નીં આપી તે બરાબર જ છે.’ અમે હારુ કઈરુ કે ખરાબ ? કોણ જાણે.

રૂમ પર જઈ થોડો આરામ કરી અમે ઉપડ્યાં ખૂબ જ લલચામણી જગ્યાએ જ્યાં રાતનું મસ્ત ડિનર અમારી રાહ જોતું હતું.