બોલો, સિંગાપોર નામ કઈ રીતે પડ્યું ?

નાનપણમાં સાંભળેલી પેલા ગીતની કડીને હું વર્ષો સુધી લલકારતી રહેલી ‘જીવનમેં એક બાર આના સિંગાપો..ર’, તોય કોઈને એમ નો’તું સૂઝ્યું કે, આને બે–ચાર દિવસ સિંગાપોર રવાના કરી દઈએ. માથું ખાતી તો બંધ થાય. આખરે મારા દીકરાને એના પપ્પાની દયા આવતાં, એણે વહેલી તકે સિંગાપોરની નોકરીની તક ઝડપી લીધી ને મને ત્યાં બોલાવી લીધી. ‘મમ્મી, હવે પ્લીઝ આ ગીત નહીં ગાતી.’ મેં કહ્યું, ‘ના રે, હું કંઈ ગાંડી છું ? સિંગાપોર જોવાઈ જતાં વાર. બીજાં ગીતો મેં શોધી જ રાખ્યાં છે. તું તારે નોકરીઓ બદલ્યા કરજે.’ જવાબમાં વહુએ રેકોર્ડેડ મેસેજ સંભળાવી દીધો, ‘યહ સેવા ઉપલબ્ધ નહીં હૈ.’ મેં કહ્યું, ‘કંઈ વાંધો નહીં. હજી મારી એવી કોઈ ઉંમર નથી થઈ ગઈ ને મને ચાર ધામની જાત્રાની ઉતાવળેય નથી. આપણે નિરાંતે જઈશું.’ એ લોકોના મોં પર આવેલા આશ્ચર્યના ભાવોની મને ક્યાં પરવા હતી ?

મેં તો બીજે દિવસથી ફરી ફરીને સિંગાપોર વિશેની મળે એટલી માહિતી મેળવવા માંડી. પહેલાં તો રસ્તામાં જે સામે દેખાય તેને ઊભા રાખીને પૂછું, ‘વ્હાય નેઈમ સિંગાપોર ?’ (જેવું એ લોકોનું ઈંગ્લિશ તેવું જ મારું ઈંગ્લિશ.) ‘સિંગાપોર ! વ્હોટ સિંગાપોર ? દિસ ઈઝ સિંગાપોર. નો અધર નેમ.’ બીજાએ વળી થોડું વિસ્તારીને કહ્યું, ‘નો વ્હાય. સિંગાપોર ઈઝ સિંગાપોર. નો સ્તોરી અબાઉત સિંગાપોર.’ ભીંત સાથે માથું અફાળવા કરતાં હું અહીંની ફેમસ નૅશનલ લાઈબ્રેરીમાં જઈ સિંગાપોરની હિસ્ટરીના ચાર–પાંચ થોથાં ઊંચકી લાવી. નામનું ચૅપ્ટર કાઢતાં કાઢતાં તો મેં બીજું બધું વાંચવામાં ને ફોટા જોવામાં અઠવાડિયું કાઢી નાંખ્યું !

દીકરાને મારી દયા આવતાં ને મારો સ્વભાવ જાણતાં એણે પાંચ મિનિટમાં જ  સિંગાપોરની સાઈટ ખોલી ને સિંગાપોરના નામની કથા મારી સામે ધરી દીધી. ‘ઓહ્હો ! એમ વાત છે ત્યારે !’ વાંચતાં વાંચતાં મારા મોંમાંથી ઉદ્ગારો સરતા રહ્યા. આવું તો આપણે પણ કરી શકીએ. નામ પાડવાનું તેમાં શી મોટી ધાડ મારવાની ? હું તો કોઈ પણ બાળકની રાશિ જાણતાંવેંત એના સંભવિત નામોનું લાંબું લિસ્ટ ધરી શકું એટલાં નામો મારી પાસે હાજર સ્ટૉકમાં હોય છે. એ તો કોઈ મારી સેવા લેવા માટે એટલે તૈયાર નથી થતું કે, એમને મારા પાડેલા નામમાં ભલીવાર નથી લાગતો. જૂનાં લાગે છે. એમને તો, સંક્રાંતપ્રિયા, દીપશિખામાલા, અમાસવતી, ગંધવતી, અગ્રદંતાવલિ કે સાર્થ, સૂસૂમાકર, ભયહીન કે ગંધમર્દન જેવાં અલ્ટ્રામોડર્ન નામો પસંદ હોવાથી મારી પસંદ મેં મારી પાસે જ રાખી મૂકી.

હં... તો સિંગાપોરનું નામ કઈ રીતે પડ્યું ? કોલંબસે અમેરિકાની શોધ કરી પછી ઘણાને થયું હશે કે, એમાં શું ? કોલંબસની પહેલાં આપણે પહોંચ્યાં હોત, તો અમેરિકા સાથે આપણું નામ જોડાત ! તેવું જ, સફરજનને ઝાડ પરથી પડતાં તો આપણા જેવા ઘણા નવરા લોકોએ જોયું હશે. ફરક એટલો કે, આપણે કેરી, ચીકુ, બોર કે જમરૂખ પડતાં જોયું હોય પણ નવરા બેસવા છતાં આપણને વિચારવાની ટેવ નહીં પરિણામે ગુરુત્વાકર્ષણનો મહાન ને વિશ્વપ્રસિધ્ધ નિયમ ન્યૂટનના નામે ચડી ગયો ! સિંગાપોરના નામનું પણ એવું જ થયું.

સંસ્કૃતના કોઈ મહાન, વિદ્વાન પંડિત એક સમયે ભારત દેશના કોઈ રાજાના કહેવાથી સંસ્કૃતના પ્રચારાર્થે ફૉરેન ટૂર પર નીકળ્યા. એશિયા ખંડના જુદા જુદા ટાપુઓને જોતાં જોતાં એમના મોંમાંથી સંસ્કૃતના જાતજાતના શબ્દો નીકળવા માંડ્યા. સિંગાપોર(તે વખતે નામ વગરની જગ્યા)માં ફરતી વખતે અચાનક જ એમની પાછળ સિંહોના ટોળાએ દોટ મૂકી ને જેમ તેમ જીવ બચાવવામાં એમના મોંમાંથી એક જ શબ્દ નીકળ્યા કરતો હતો, ‘સિંહપુર– સિંહપુર.’ હવે તે સમયે એમને લાગ્યું કે, સિંહોનું પૂર આવ્યું થવા તો આ સિંહોનો દેશ છે સમજીને મણે દોટ મૂકી હશે. સાંભળવાવાળાએ અપભ્રંશ કરીને સિંગાપોર કરી નાંખ્યુ. દુ:ખ એક જ વાતનું છે કે, પેલા વિદ્વાન પંડિતનું નામ સિંગાપોરની સાથે લાગતાં જરાક માટે જ રહી ગયું ! બાકી, દુનિયામાં ભારતનું નામ સુવર્ણ અક્ષરે લખાત. ખેર, સંસ્કૃત ભાષા પોતાની છાપ છોડવામાં કામિયાબ રહી એટલું આશ્વાસન.

બીજી એક વાર્તા એવી પણ છે કે, આપણા બિહારીબાબુઓ શિંગચણાનો પ્રચાર કરવા એશિયાખંડમાં નીકળી પડેલા. એક એક બાબુ દસ દસ જણાને બોલાવતો થયો ને ધંધાનો ખાસ્સો એવો વિસ્તાર થવાથી, એમણે શિંગ ને ચણાને અલગ અલગ પુડીઓમાં ભરીને વેચવા માંડ્યા. બોલતી વખતે એ લોકો લાંબા લહેકાથી બોલતા, ‘શિંગપુડી....ચનાપુડી....’. હવે એમાં ‘ચનાપુડી’ કદાચ ચીના શબ્દની બહુ નજીક લાગવાથી કે બીજા કોઈ અંગત કારણથી, પેલા નામ વગરના એરિયામાં શિંગપુડી બધાંને ગમી ગઈ ને એમણે અપનાવી લીધી. બોલવાની પ્રેક્ટિસ કરતાં કરતાં એ સિંગાપોર બની ગયું એવું જાણકારોનું કહેવું છે ! આમ સિંગાપોરના નામકરણમાં ભારતીયોનો સિંહફાળો હોવાથી મારું માથું ગર્વથી ઊંચું થઈ ગયું.

પછી તો, ત્યાંના બાળકોને મેં આ નામકહાણી કહેવાની જ્યારે જ્યારે શરૂ કરેલી, ત્યારે ત્યારે એ લોકોએ મારાથી મોં ફેરવીને એકબીજા સામે જોઈ જાતજાતના ચાળા કરેલા. કોઈ વિદેશી એમના દેશનું નામ પણ લે તે એમને ગમતું નહીં હોય ? કે પછી એમને પણ એમના દેશના ભવ્ય ભૂતકાળમાં રસ નહીં હોય ? કોણ જાણે !

એક વાતે મને આનંદ થયો કે, ભાષાની મસાલેદાર ખીચડી તો ત્યાં પણ છે. જેવું આપણું ગુજલિશ ને હિંગ્લિશ, તેવું ત્યાંનું સિંગ્લિશ !

kalpanadesai.in@gmail.com