નામ બદલું કે અટક ?

મારી સામે ઘણી વાર એવા લોકો ભટકાઈ જાય, જેમના દિમાગમાં અવનવા સવાલોની આવનજાવન સતત ચાલુ હોય. એ લોકો કદાચ મને બહુ બુદ્ધિશાળી સમજતાં હશે ! જોકે, હું પણ એવી ગેરસમજમાં જ મને આવડે એવા જવાબો એમને આપતી રહું. થોડા દિવસો પર એક બહેન ભટકાયેલાં, એમના મગજમાંથી નામ ને અટકની હેરાફેરી નીકળતી જ નહોતી. એમની વાતની શરૂઆત પણ સવાલથી જ થઈ.

‘તમારામાં લગ્ન પછી અટક બદલાય ?’

‘કોની ?’

‘વહુની જ ને વળી, વરની ઓછી બદલાવાની ?’

‘અટક શું ? અમારામાં તો નામેય બદલાઈ જાય.’

‘તો જૂના નામનું શું કરવાનું ?’

‘જૂના નામનું તો નાહી જ નાંખવાનું.’

‘તમારામાં નામ બદલવાનો પણ રિવાજ છે ?’

‘અરે...! નામ મિટાવી દેવાનો, હસ્તી જ મિટાવી દેવાનો રિવાજ છે.’

‘તમારામાં બીજી બધી અટકો આવે કે દેસાઈ એટલે દેસાઈમાં જ જવાનું ?’

‘આવે ને. મહેતા, વશી, નાયક–ખલનાયક– બધી બહુ અટક આવે. મોટે ભાગે દેસાઈઓ દેસાઈનું પૂંછડું પકડી રાખે પણ છોકરાંઓ જાતજાતની અટકને અપનાવી લે એટલાં સુધરેલા.’

‘નામ ન બદલવું હોય તો ?’

‘લગ્ન પછી આખા ને આખા માણસ બદલાઈ જાય ત્યાં તમે નામ ને અટકની ક્યાં માંડો છો ?’

‘પણ તમે તો કંઈ બદલાયેલાં નથી લાગતાં.’

‘કેમ નહીં ? હું દીકરીમાંથી એકી ધડાકે વહુ, કાકી, મામી જેવાં લટકણિયાં પહેરતી પહેરતી મારા નામને જ ભૂલી ગયેલી. એટલે મારું નામ શું હતું ને શું થઈ ગયેલું તે વિશે બહુ વિચારતી નથી.’ (આ તો, લેખક બની તો નામ પાછું મળ્યું !)

‘તમારાં સાસુનું નામ પણ બદલાયેલું ?’

‘તમને મારાં સાસુમાં બૌ ઈન્ટરેસ્ટ છે ? જ્યારે મળો ત્યારે, ફેરવી ફેરવીને સાસુની વાત કોઈ પણ રીતે લાવીને મૂકી દો ખરાં !’

‘એ બહાને તમારી જીભ છૂટી થાય ને મન જરા હળવું થાય એ જ મારો આશય, બીજું કંઈ નહીં.’

‘એ વાત સાચી....જોકે મને પણ મજા તો પડે છે હં કે ! સાસુ વહુને એકબીજાની વાત કરવાની બહુ મજા આવે એટલે તો મેં પણ મારી વહુને કહી રાખ્યું છે, ‘તારે ગભરાયા વગર, જ્યારે મન થાય ત્યારે ને જેની સાથે કરવી હોય ત્યારે, મારી વાત બિન્દાસ કરી લેવી.’ છો બિચારી મારી વાત કરતી.’

‘હા, તો પછી તમે કહ્યું નહીં કે, તમારાં સાસુનું નામ બદલાયેલું કે નહીં ?’

‘મારાં સાસુ આવેલાં ત્યારે વહુ તરીકે આવેલાં એટલે વિરોધ કે દાદાગીરી થાય એવું હતું નહીં. (એ મોકા તો એમને પછીથી મળેલા.) એમનાં સાસુએ એમનું નામ બદલેલું ત્યારે તો મિંયાની મીંદડીની જેમ ચૂપચાપ બેસી રહેલાં. લાગ મળતાં જ, વર્ષો પછી એ દાઝ એમણે વહુઓ પર ઊતારી. એમના નસીબમાં તો પાછી ચાર ચાર વહુઓની લૉટરી લાગેલી ! કાન્તિ સાથે કાન્તા કર્યું, મહેશ સાથે ઉમા કર્યું ને હરીશ સાથે હેમા કર્યું. (તેજ દિમાગ !) મારો વારો આવ્યો કે મેં જ કહી દીધું, ‘હવે એકને તો બક્ષો. તમારા દીકરાનું નામ જ એના કરતાં કલ્પેશ કરી નાંખો ને !’ એ સાંભળતાં જ સૌનાં મોં ખુલ્લાં રહી ગયેલાં ને આંખો ફાટી ગયેલી ! મારી જેઠાણીઓ તો જેમતેમ હસવું રોકી રહેલી.

‘તો પછી, તમારું નામ શું પાડેલું ?’

‘કલ્પના કરી શકો છો ?’

‘કહી દો ને હવે.’

‘રહેવા દો ને હવે. કલ્પના નામ મેળવતાં તો વર્ષો ને દમ બેય નીકળી ગયેલાં.’

‘ધારો કે, અટક બદલાતે તો તમે બદલી કાઢતે ?’

‘ના રે ભાઈ ! આ બાબતે ત્યારે જમાનો ક્યાં બદલાયેલો ? હવે તો જેને જે અટક રાખવી હોય તે રાખે, કોઈની ટકટક નહીં કે કોઈની માનસિક અટક નહીં. કોઈ પિયરની અટક રાખે, કોઈ બન્ને અટક રાખે –કોઈને ખોટું ન લાગવું જોઈએ કરતાંય, કોઈએ બોલવાનું જ ના રહે એટલે ! મેં એક સૂચન કરેલું કે, જો બધી અટક અનાવિલોની જ હોય તો એક જ અટક, ફક્ત દેસાઈ જ રાખે તો ચાલે કે નીં ? પણ દર વખતની જેમ મારી વાત કોઈ સમજ્યું નહીં અને ડોળા કાઢીને મને ચુપ કરી દેવાયેલી.’

‘તમને ખબર છે, સુરતમાં એક બહેનની અટક લગ્ન પહેલાં ખાંડવાળા હતી તે લગ્ન પછી ગોળવાળા થઈ ગયેલી ?’

‘અરે વાહ ! આ તો મીઠાશની મોનોપોલી ! એમ તો રૂવાળા ગોદડાવાળા થઈ જાય, ચોખાવાળા લાપસીવાળા બની જાય ને ગિલીટવાળા હોય તે નક્કર સોનાવાળા બની જાય તો નવાઈ નહીં. અટકમાં તો કીડી ક્યારે હાથી બની જાય અને મચ્છર ક્યારે ઘોડાને ત્રાસ આપે તે કંઈ કહેવાય નહીં. જો ઓટલાવાળા હવેલીવાળા થાય તો છત્રીવાળા મિલવાળા ના થાય ?

જોકે, લખવાનું શરૂ કર્યું પછી તો ઘણા ગોટાળા થયા. મારા પતિને સાથે રાખીને એટલે કે, એમનું નામ સાથે લખીને લેખ લખ્યા તો બધા લેખ પાછા આવ્યા ! એવામાં બીજાં એક ‘કલ્પના જિતેન્દ્ર‘ મારા નામે ને હું એમના નામે, લોકોના ગોટાળાનો ભોગ બનવા માંડ્યાં. મેં તો ગભરાઈને મારા પતિને કહી દીધું, ‘તમે તમારું નામ રાખો ને હું મારું નામ રાખું. અટક આપણે બન્ને કૉમન રાખીએ મંજૂર છે ?’ કચવાતે મને એમણે હા પાડેલી. મારા નામની સાથે પોતાનું નામ રાખવાનો લોભ કે મોહ છૂ ! બસ, ત્યારથી મારા લેખ પણ છપાતા થઈ ગયા ! એમ પણ સ્ત્રીઓને કાનમાં લટકણિયાં ગમે, પણ નામમાં તો ઓછાં હોય તેટલાં સારાં. બધે જ સાથે સાથે તો ન આવે.

જો પિયરની ને સાસરાની અટક જુદી જુદી હોત અને મારે બન્ને અટક રાખવી પડત તો કેટલી ધમાલ થાત ? દર વખતે, દરેકને અલગ અલગ સમજાવતાં નાકે દમ આવત કે નહીં ? ને સમયની બરબાદી ? એમાં ને એમાં મારા ભેજાનું દહીં થાત તે નફામાં ને મારું નામ તો બાજુ પર જ રહી જાત ને ?’

‘તો પછી તમે તમારી વહુનું નામ બદલ્યું કે નહીં ?’

‘હત્તેરીની ! સાસુના નામમાંથી તમને જેમતેમ છોડાવ્યાં તો તમે મારી વહુની વાત લઈ બેઠાં. એનું નામ બદલવાની હોશિયારીમાં ક્યાંક એવું ન બને કે, એ મારું નામ લેતી જ બંધ થઈ જાય. એના કરતાં એ ભલી ને એનું નામ ભલું ને નામ ભલું તો કામ ભલું. હવે આપણે નામ ને અટકની પિંજણ બહુ કરી, હજી કંઈ પૂછવું છે કે અહીં અટકીએ ?’

‘તમે તમારા વરને, નામથી કે પછી અટકથી બોલાવો ?’

‘લગ્ન પછી નામથી બોલાવવાની શરૂઆત જ કરેલી કે ઘરમાં તો ધમાલ મચી ગયેલી ! સાસુ ને સસરાએ ઘરમાં ને ઘરમાં જ ચારેક કિલોમીટર જેટલું ચાલી નાંખેલું. મને લાગ્યું કે બહુ મોટી ભૂલ થઈ એટલે મેં ‘એ...ય’ કહીને બૂમ પાડેલી, તો વરનો તોબરો ચડી ગયેલો. ‘મને એય નહીં કહેવાનું.’ (ઓહો ! જોયા મોટા લાટસાહેબ !) નામની પાછળ ‘ભાઈ’ લગાવ્યું તો બધાં હસી પડેલાં. ઘરમાં બધાં જ દેસાઈ એટલે અટકથી તો બોલાવાય જ નહીં. સીટી મારતાં આવડતી નહોતી એટલે ‘શીસ્...શીસ્...કે હમ્...હૂં...’ જેવા વિચિત્ર અવાજો કાઢીને બોલાવતી. એ તો સારું કે, દીકરાના જન્મ પછી ‘બાબાના પપ્પા’ કહેતી થયેલી તો મોટામાં મોટો પ્રોબ્લેમ સોલ્વ થયેલો. બાકી તો....’

‘તો પછી, તમને તમારા પતિ શું કહીને બોલાવતા ?’

‘એય...’ (!)