પૂછવું એટલે ?

પૂછવું એટલે શું ? જો વિસ્તારથી જાણવું હોય તો, કેટલા બધા પ્રશ્નો પૂછવા પડે ને તેના કેટલા જુદા જુદા જવાબો મળે. બહુ રસપ્રદ છે આ સવાલ અને બહુ રસપ્રદ છે આ પૂછવાની પ્રવૃત્તિ. ચાલો આપણે પણ મંડી પડીએ પૂછવા.

પૂછવું એટલે જાણવું ? કે જાણવા પ્રવૃત્ત થવું ? પૂછતાં પૂછતાં પંડિત બનવાની મહેચ્છા રાખવી ? કે પછી, પૂછવું એટલે કોઈને અર્થ વગરનો ત્રાસ આપવો ? પૂછવું એટલે આનંદ આપવો ? બુધ્ધિ ચકાસવી ? ઝીણું ઝીણું પૂછીને કોઈના મનની અંદર કે આરપાર ઝાંકવાની કોશિશ કરવી ? કે પૂછવું એટલે પંચાત કરવી ? કે હક બતાવવો ? હાક મારવી કે ધાક જમાવવી ? કદાચ પૂછવું એટલે અચકાવું કે ગભરાવું. પૂછવાથી નવા સંબંધો બને ? કે જૂના સંબંધો તૂટે ? ઘણી વાર તો પૂછવાથી સંબંધો સંધાય પણ ખરા ને ઘણી વાર સંધાયેલા સંબંધોમાં પૂછવાનો હક ખોવાય પણ ખરો !

પૂછવું એટલે એક સીમા નક્કી કરવી ? કોને પૂછાય ? ને કોને ન પૂછાય ? ક્યારે પૂછાય ને ક્યારે નહીં ? કેટલું પૂછાય ? શું પૂછાય ? શું ન પૂછાય ? પૂછવું એટલે બીજાને જ પૂછવું ? જાતને ન પૂછાય ? જોકે, જાતને પૂછવાનું કામ તો બહુ અઘરું ને સમય માંગી લે એવું છે પણ તેથી જાતને ન જ પૂછાય એવું નથી. જાતને તો જે પૂછવું હોય તે પૂછાય ! જ્યારે ને જેટલું પૂછવું હોય તેટલું વિના સંકોચ પૂછાય ! કદાચ જાતને પૂછવું એટલે આત્મશુધ્ધિ કે પછી પછી નવો અવતાર ? જો જ્ઞાની બની ગયા તો પછી બીજાને પૂછતાં પહેલાં વિચાર કરવો ? એટલે પૂછતાં પહેલાં વિચારવું કે વગર વિચાર્યે જે મનમાં આવે તે પૂછી મારવું ?

આ પૂછ–પૂછનું પૂંછડું આમળવાની મજા આવે છે નહીં ? પૂછવું એટલે અમસ્તું–અમસ્તું ટાઈમ પાસ કરવા ખાતર પૂછવું ? કે પછી, ખરેખર લાગણી દર્શાવવા, કાળજી બતાવવા પૂછવું ? ‘પૂછો તો જ કહીએ’ કહેનારને પૂછવું ? કોઈને મૂરખ બનાવવા પૂછવું ? પૂછવું એટલે કોઈની સલાહ લેવી ? ને પૂછવા માટે કોઈની રજા લેવી પડે એટલે શું ? ભારેખમ અવાજમાં ‘પૂછવું પડશે’ બોલવું તે ?

પૂછવાથી શું મળે ? કે શું વળે ? હા મળે, ના મળે ને કદાચ કંઈ ન મળે અથવા બધું જ મળી જાય ! જાતજાતની લાગણીઓ પકડદાવ રમે ને કદાચ લાગણીહીન પણ બનાય. પૂછવાથી રસ્તા મળે, ઘર મળે, માણસો મળે ને કોઈ વાર પૂછવાથી ખોટા જવાબ મળે તો કોઈ ન મળે ! કોઈ મળે ત્યાં સુધી પૂછતાં રહેવામાં ધીરજની કસોટી થાય. એટલે કે, મનને કાબૂમાં રાખવાનો પાઠ મળે આ પૂછવાથી ભાઈ ! પૂછવું એટલે થાકી ન જવાય એટલું પૂછવું તે જ હશે. હવે કોને પૂછવું ? શું પૂછવું  તે જ નથી સમજાતું. તમે કોને પૂછો ?

મને તો એમ કે, પૂછવાનું કામ સહેલું હશે ને વગર વિચાર્યે થઈ શકતું હશે ! પણ...બાપ રે...! પૂછવામાં તો મગજને કસવું પડે ને લોકોના મૂડના ચડાવ–ઉતરાવનો અભ્યાસ કરવો પડે. તેથી લાગ્યું કે, જવાબ આપવાનું કામ કદાચ સહેલું હશે. હા કે ના જ કહેવાની ને ? વિચારવાનું શું ? નકામો સમય જ બરબાદ કરવાનો.

જવા દો ને. જવાબ આપવો તો પૂછવા કરતાં પણ ભારે નીકળ્યો. જવાબ આપવો એટલે ? વિચારવું. ‘વિચારીને જવાબ આપીશ’ એમ કહેવું તે. મોંના હાવભાવ કળાવા ન દેવા અથવા મોંના હાવભાવથી જ જવાબ આપવો તેને ‘જવાબવું’ કહેવાય ? પૂછવું જો એક જ શબ્દ હોય તો જવાબ આપે તેને જવાબવું કહેવાય કે નહીં ? કોઈ મને જવાબ આપશે ? ઘણી વાર તો હાથ–પગના ઈશારાથી એટલે કે, બૉડી લૅંગ્વેજથી પણ જવાબ મળી જાય !

જવાબ આપવો એટલે ટાળવું ? કે નાના એવા પ્રશ્નનો મોટ્ટો જવાબ આપી વેર વાળવું ? ત્રાસ આપવો ? જવાબ પણ ગાળની જેમ, આપી શકાય ને લઈ શકાય ? જવાબ આપતાં ધ્રૂજવું કે તિરસ્કાર કરવો તે સવાલ પૂછનાર પર આધાર રાખે છે. જવાબ આપવો એટલે ગલ્લાંતલ્લાં કરવાં ? મર્મભેદી વચનો બોલવાં ? જવાબ આપવો એટલે હસી પડવું ? વાત ઉડાવી દેવી ? કે અર્ધોપર્ધો જવાબ આપી બાકીનો જવાબ ટલ્લે ચડાવવો ? જવાબ આપવો એટલે લુચ્ચાઈ બતાવવી ? ખંધાઈ બતાવવી કે નખશીખ સજ્જનતા બતાવવી ?

લોકોથી દૂર રહેવા કે નજીક રહેવા જવાબ આપવો ? જવાબ આપવો એટલે સ્માર્ટ બનવું ? કે દેખાવું ? કે ગાફેલ રહેવું ? બીજા પર આધાર રાખવો ? શું જવાબ આપવો તે કોણ નક્કી કરે ? પોતે કે બીજા ? આ કામ મુશ્કેલ છે કે ચપટી વગાડતાં થઈ જાય તેવું છે ? એક પ્રશ્નના સત્તર જવાબ ? કે સો સવાલનો એક જ જવાબ ? જવાબ આપવો એટલે હરીફાઈમાં ભાગ લેવો ? કે મૂર્ખાઈનું પ્રદર્શન કરવું કે ચતુરાઈનું ? જવાબ આપવો એટલે મેળવવું કે ગુમાવવું ? કે જવાબ આપ્યા પછી માથા પરથી ભાર ઉતારવો ? હળવા થવું ?

જવાબ એટલે હાને ના સમજવી ? ને નાને હા ? કે હાને હા ને નાને ના. જવાબનો જવાબ પણ સવાલથી મળે તેને જવાબ કહેવાય ? વાચકમિત્રો, હું પણ વર્ષોથી આ સવાલ–જવાબના લખચોરાશી ચક્કરમાં ફસાઉં છું, કંટાળું છું, અકળાઉં છું, દૂર ભાગવા પ્રયત્ન કરું છું ને વળી નજીક પહોંચીને રાહત પણ મેળવું છું ! અને એમ જ ને એમાં જ આનંદ પણ મેળવું છું. કેટલી સરળ છે સવાલ ને જવાબની રમત ! સવાલ ન હોત તો ? જવાબ ન હોત. પછી આપણે મગજને શેમાં ચલાવત ? કંઈ પણ જાણવાની જિજ્ઞાસા ન રાખવી એવું તો કઈ રીતે બને ? પૂછવું તો પડે જ ને ? ને પૂછવું પડે એટલે જવાબ પણ મેળવવો જ પડે ને ? હવે તમે તમારી રીતે જવાબ આપો કે, પૂછવું એટલે શું ? ને જવાબ આપવો એટલે શું ? દરેકના જવાબ જુદા જ હશે એમાં કોઈ શંકા નથી. તો આ જ છે બધી માયા, સવાલ ને જવાબની. આ માયામાંથી મુક્ત થવું એટલે ? સાધુ થવું ? કે બાઘા બનવું ? જવા દો. અમુક સવાલોને જવાબ વગરના જ રહેવા દઈએ.